“godfather/baba” filminden yola Çikarak otorite

[eg24]

Baba romani Mario Puzo tarafindan 1969 yilinda yazilmis ve yönetmen Francis Coppola tarafindan beyazperdeye uyarlanmistir. Türkiye’de ve dünyada sinema otoriteleri tarafindan dünya sinema tarihinin gelmis geçmis en iyi filmi olarak kabul edilir.

Filmin konulari arasinda dikkati çeken mafyanin yapilanmasi ve otorite figürü olarak babanin rolüdür. Sicilya’dan köken alan mafya ailelerini anlatan film aslinda tarihte ve günümüzde tanik oldugumuz birçok lider ve aile yapilanmalari ile benzer özellikler göstermektedir. Filmde mafya yasami baba Vito’nun çocuklugundan baslayarak ogul Michael Corleone’nin emekliligine kadar anlatilmakta ve ayni döneme denk gelen toplumsal, politik degisimlere odaklanmaktadir.

Mafya, Sicilya’da gerçekte devlet otoritesi, gücünü fakirleri, çiftçi ve çobanlari ezmek için kullanmaya basladiginda otoriteye isyan olarak gelismistir. Devlet güçleri tarafindan ezilen bu topluluk, idealize edilmis bir baba/liderin korumasi altina girmis ve böylece gerçek anlamda ya da sembolik olarak hayatta kalma olanagi bulmustur. Mafya inancina göre, ailenin disinda yer alan dünya düsmanlarla doludur, ideal bir lider ve onun kurdugu topluluk bu düsmanlardan korunmaya ve daha uzun yasamaya yardimci olur.

Mafya, kan bagi olan ve olmayan bireylerden olusan büyük bir ailedir. Aileye katilabilmek için itaat, baglilik ve sessizlik yemini etmek gerekir. Bunun karsiliginda mafya ailesinden maddi, manevi destek ve koruma alinir. Aile içinde hiyerarsik bir yapi vardir. Kadinlar en alt siralarda yer alir, erkekler babaya yakinliklarina göre siralanir, baba ise en üsttedir.

Erkek çocuklar, siddet egilimli, onur, sadakat ve saygiya önem veren, polis ve devlet otoritesinden nefret eden bireyler olarak yetistirilirler. Kiz çocuklari anneleri gibi evlenmeli, kocaya itaat etmeli, sadik olmali ve onun sadakatsizligini görmezden gelmelidir.

Ailenin onurunun zedelenmesi utanca yol açar, “kana kan dise dis intikam alma” duygusunu da beraberinde getirir. Baglilik ve sessizlik yeminini bozanlar, aileye zarar verenler cezalandirilir. Hiç bir suç cezasiz kalmaz. Er ya da geç cezasini bulur, hatta mafya ailesinde “intikam soguk yenen bir yemektir” denir. Buradaki baba otoritesi hata kabul etmeyen, çok kati ve yargilayici bir otoritedir. Michael Corleone, abisi Sunny’i öldüren enistesini ve kendisine ihanet eden kendi abisini dahi yillar sonra da olsa öldürür, cezalarini verir.

Mafya üyeleri adam öldürdüklerinde suçluluk, korku, kaygi gibi duygular yasamazlar. Mafyadan ayrilmaya karar verdiklerinde,polis tarafindan yakalandiklarinda, aileye ihanet ettiklerinde görülür. Mafya üyeleri güçlerini babadan alirlar. Hirsizlik, öldürme, insanlara hükmetme izinlerini kendilerine verirler. Tanri gibi, karsisindaki kisi ertesi gün günesi görebilecek mi, göremeyecek mi onun karari kendi ellerindedir.

Ailede kisi kavrami yoktur. Bireyler ait olduklari babanin adiyla anilirlar. Babanin buyruklarini yerine getirir ve ona göre yasarlar. Düsmanlarda kisi degil, sayidir. Öldürdüklerinin isimlerini bilmezler, sadece “10 kisi öldürdüm” derler. Üyeler beyinleri yok edilmis, arzulari ortadan kaldirilmis ölüm makinesi gibidirler. Kendi yasamlari önemli degildir, her sey ailenin iyiligi içindir. Hiçbir hata, kusur bireysel degildir, ailenin utancidir, temizlenmelidir.

Utanç, filmdeki en önemli duygulardan birisidir. Bireysellesmis bati toplumlarinda dikkati çekmeyen utanç, Akdeniz ülkeleri ve dogu toplumlari için oldukça önemlidir. Namus ve töre cinayetleri, kan davalari bizde sik görülmekle beraber bati da pek rastlanmaz.

Ülkemizde oldugu gibi ataerkil topluluklarda çocugun bireysel gelisimine yeterince izin verilmediginde, aile kavrami birey kavraminin üstüne kondugunda utanç duygusu da suçluluk duygusundan daha ön planda yer alir. Beynin korteks ve konusma merkezleri ile baglantisi olmayan parasempatik otonom sinir sistemi ile ilgili utanç duygusunun içinde mantik aramamak gerekir.

Suçluluk duygusu ise daha üst sistemlere ait bir duygudur. Kiside ötekine zarar verme, siddet, baski uygulama nedeniyle bireysel sorumluluk hissi hakimdir. Utançta kisi içinde bulundugu durumdan rahatsizdir, ya da istedigi konuma gelememis olmanin ayibini hisseder. Kisinin reddedilme, küçük düsürülme, nefret edilme gibi travmatik yasantilar sonucu kisinin kendi içinde bulundugu durumdan rahatsiz olmasidir.

Filmde bireyin utanci ailenin utancidir. Utanca ugramis üye, bu duygudan kurtulmak için babadan destek almalidir. Hollywood yönetmeni tarafindan reddedilen oyuncu, babadan destek istediginde elçiler gönderen baba, yönetmenden red cevabi aldiginda atinin kafasini keser onurunu kurtarmak için.

Baba filmindeki otorite figürü baba tanri gibi insanüstü güce sahip, gizemli, yasa koyucu, kanunlar üstü bir varliktir. Babanin savasi bir olmaktir. Bir olmak ölümsüz, alternatifsiz olmaktir. Baba öldürülemezligi, güçlülügü, kadin ise ölümlülügü, zayifligi temsil eder. Michael’e iki suikast yapilmis ama ikisinden de sag kurtulmus, onun yerine esi ve kizi ölmüstür.

Baba kurucu ve idame ettiricidir. Böyle bir baba ile bir olmak süphe ve korkunun yerini babaya inanca terk eder. Burada anlatilan Freud’un ifade ettigi “itaate susama” duygusu erken çocukluk dönemine aittir. Freud, çocugun tek basina yasamini sürdürmedeki güçsüzlügünün farkinda oldugunu, bu nedenle ebeveynlerinin gücüne asik oldugunu söyler ve “otorite aski” diye tanimlar. Otorite aski, “baba fantezisi” Don Carlone gibi fiziksel, ekonomik, politik anlamda güçlü bir baba ile bir olma fantezisidir. Temelde yatan çaresizlik ve güçsüzlük duygulariyla bas edebilmek için güçlü, muktedir ötekiyle bir olmadir. Filmde görüldügü gibi baba fantezisi sadece çocukluk dönemine özgü degildir. Albert Camus “tanrisi ve efendisi olmayan insan için yalniz geçen günlerin agirligi berbattir” der. Tanridan, kanundan, toplumdan, ölmekten korkmayan acimasiz katil Luca bile Vito Corleone’den korkar ve ona itaat eder.

Baba aski, anne askindan faklidir. Baba askinda baba yüceltilen, itaat edilen, gizemli bir arzu nesnesine dönüsür. Baba askinda onun buyruguna girme, kendini kurban etme ve dünya nimetlerinden el çekme vardir. Normalde babanin kisiyi özgürlestirici, bagimsiz kilici islev görmesi gerekirken bu tür sagliksiz yapilanmis ailelerde baba kisiyi kendinden özgürlestiriyor, kendisinden vazgeçmesini talep ediyor. Bireyin içindeki libidinal enerji babaya yatirilir, saldirganlikta dis dünyaya yöneltilir. Böylece kisi içinde cinsellik, saldirganlikla ilgili çatisma yasamaz.

Baba askinda bireyin benligi, Klein’in paranoid sizoid mekanizmalarda anlattigi bölme, inkar, omnipotan kontrol savunmalarini kullanilir. Böylece “dis dünya tehlikeler ve düsmanlarla dolu, ölmemek için, ailenin iyiligi için öldürmek gerekir, babanin istegi ile öldürmek yasak, ayip, günah degildir”. Mafyada tek bir birey degil tüm üyeler ayni sekilde baba aski ile ayni mekanizmalari kullanirlar.

Bu tür yapilanmalarda baslangiçta babanin idealizasyonu zamanla ogulunda otorite olma istegi ile sarsilir.Dogumdan itibaren var olan kendini gerçeklestirme arzusu, otoriteye karsi gelme seklinde kendini gösterir. Otoriteye boyun egme ve baskaldiri aslinda hep yan yanadir. Fromm çocugun seçme sansinin oldugunun farkina vardiginda otoriteye itaat etmedigini ve bununda özgürlügün ilk adimi oldugunu söyler.

Tam olarak büyüme ve özgürlügü kazanma ise babaya ait vicdani, yasayi öldürmekle mümkündür. Michael önce babasina baskaldirsa da sonra ona itaat etmistir. Ama oglu direniyor Michael’a, müzisyen oluyor babasina itaat etmeyerek. Böyle bitiyor film, babanin yenilgisiyle, yenilmeyi kabul etmesiyle…

Ogulun büyüyebilmesi babaninda yenilmeyi kabul etmesiyle mümkündür. Baba ölmek istemediginde, babayla ogul arasinda amansiz savas baslar. Aslinda babanin savasi sadece kendi ogluyla degil, geçmiste bastirdigi, otoriteye baskaldiran yaniyla tekrarlayan kendi iç savasidir. Ya ilkinde oldugu gibi ogul kismini tekrar bastiracak, otorite kazanacak yada bastirdigi tarafinin bozguna ugrayarak yenilgiyle çikacaktir savastan. Babanin kazanmasi otoritenin kazanmasi ve huzurun devam etmesidir. Babanin yenilgisiyise dengenin bozulmasidir. Kanunlarin yeniden yazilmasi, yeni düzenin kurulmasidir.

Freud bütün bu mücadelelerin temelde hissedilen güçsüzlük duygusuyla ilgili oldugunu söyler. En temel güçsüzlük duygusu ölüme karsi hissedilendir. Ölüm, kisinin çaresiz kaldigi, herseye muktedir olmadigini hissettiren gerçektir. Vito’nun önünde babasinin öldürülmesi, kendisinin ölümden zor kurtulmasi yetiskinlikte saldirganla özdesleserek ölen degil öldüren olmasina, kurban degil katil olmasina yol açmistir. Vito’nun çocukluk travmasinda hissettigi güçsüzlük, utanç duygularini yenmesinin tek yolu tanri gibi güçlü olmasidir. Onun böyle bir role bürünmesi etrafinda kendini güçsüz hisseden ve güçlü bir baba arayisinda olan kisilerin toplanmasina yol açmis, bunun sonucunda babanin basta kendini koruma üzerine gelistirdigi bu savunmasi bir kitle hareketine dönüsmüs ve bu nesilden nesile aktarilan bir gelenek halini almistir.

Filmdeki baba kati, cezalandirici, özgürlestirmeyen bir otorite oldugundan ailenin içindeki saldirganlik giderek artar, kötülere yansitilir, katliama dönüsür. Ailede aktive olan bu saldirganlik tarihte yer alan sosyal travmayla birlestiginde sosyal yapilara zarar verir. Toplumun iyi/kötü ayrimin, belli bir ideolojiyle saldirganligin sadistik sekilde ortaya çikisina yol açar.

Bu tür saldirganliklarin önlenebilmesi geçmis travmalarin onarilmasi, bireyin kendisiyle ötekini ayirt etmesiyle mümkündür. Saglikli bireylerin yetismesi, saglikli gruplarin olusabilmesi için geçmis travmalarin onarilmasinin yaninda babanin saglikli olmasi, bireyi özgürlestirmesi, seçenekler sunmasi önemlidir. Oscar Wilde’in tanimiyla “Saglikli aile yasaminin temeli, görülmeyen ve duyulmayan babalarla mümkündür”.