Dikkat eksikligi ve hiperaktivite bozuklugu eriskin döneme dek sürebiliyor

[eg24]

Okul basarisi kadar kariyeri ve evlilik hayatini dahi etkileyebiliyor

Çocukluk döneminin en yaygin sorunu, dikkat eksikligi / hiperaktivite bozuklugu zamaninda tedavi edilmediginde belirtiler sekil degistirse de, yasamin ileri evrelerinde basarisizliga hatta sosyal iliskilerin yönetiminde güçlüklere neden oluyor.

Dikkat eksikligi / hiperaktivite bozuklugunun (DEHB) dikkat, dürtü kontrolü ve hiperaktivite problemleri ile karakterize nörolojik temelli bir tablo oldugunu belirten Neolife Tip Merkezi Psikiyatri Uzmani Dr. Bora Telaferli, “Belirtiler çocukluk çaginda gelisse de ergenlik ve yetiskinlik dönemine dek sürebilir. Uygun sekilde belirlenip, tedavi edilmemesi halinde sürekli olarak yavas ögrenme, okul/is basarisizligi, sorunlu ve gergin iliskiler, düsük özgüveni içeren ciddi sonuçlar dogurur ve artmis depresyon, anksiyete ve hatta madde kullanimi riskine yol açabilir.” diyor.

Kisinin yasadigi belirtilerin bilesimine bagli olarak hastaligin “dikkat eksikligi agirlikta olanlar”, “hiperaktivite bozuklugu agirlikta olanlar” ve her ikisinin birlikte görüldügü “birlesik tip olanlar” olmak üzere 3 ana tipi bulundugunu kaydeden Telaferli, kisilerin zaman içinde bu tiplerden birinden digerine geçis gösterebildigine dikkat çekiyor.

Bati ülkelerinde DEHB’nin okul öncesi ve okul çagindaki çocuklarinyüzde 3 ila 5 kadarini etkiledigi düsünülüyor. Sikligini somutlastirabilmek adina 25-30 kisilik bir sinifta, en az bir çocukta DEHB görülebiliyor. Erkek çocuklarinda kiz çocuklarina kiyasla iki ila üç kat daha sik tani konmasina karsilik, yetiskinlik döneminde bu fark ortadan kalkiyor. Bu çocuklarin çogunlugu DEHB belirtilerini, ergenlik ve yetiskinlik döneminde de yasamaya devam ediyor.

Çocukluktan ergenlik ve yetiskinlik dönemine geçisle birlikte açik DEHB belirtileri ortadan kalkabiliyor veya daha üstü kapali hal alabiliyor. Örnegin; kisi kronik erteleme, zaman yönetimi, düzensizlik, dürtüsel karar verme süreçleri, düsünmeden konusma ve evlilik iliskilerinde sorunlarla mücadele etmek zorunda kalabiliyor veya hiperaktivitenin yerini huzursuzluk hissi alabiliyor.

DEHB tanisi koymak için kesin bir “test” bulunmuyor. Tani, bir dizi davranis ve belirtilerin mevcudiyetine dayanilarak konuyor. Tani için belirtilerin kisinin sosyal, akademik veya mesleki ortamlardaki gündelik islevselligini anlamli sekilde bozacak yogunlukta ve sürekli olmasi gerekiyor. Belli gidalarin fazla tüketilmesi, fazla televizyon izlemek, bilgisayar oyunu oynamak, iyi yetistirilmemek veya disiplin eksikligi gibi seyler DEHB gelismesine neden olmuyor. Tam nedeni bilinmese de, arastirmalar genetigin DEHB gelismesinde en büyük rolü oynadigina isaret ediyor. DEHB için bir “mucizevi” çözüm bulunmuyor. DEHB tedavisi daha ziyade DEHB belirtilerinin daha etkili sekilde yönetilmesi ve bas edilmesine yönelik strateji ve müdahalelerin devreye sokulmasina dayaniyor.

Tedavinin daima kisinin öznel gereksinimlerine göre düzenlenmesi gerektigini belirten Telaferli, DEHB’nin tedavisinde bütüncül yaklasim sergilemekte fayda oldugunu belirtiyor ve tedavi için uyguladiklari yöntemleri söyle siraliyor:

• Ilaç tedavisi

• Ailenin ve kisinin egitilmesi

• Sosyal beceri egitimleri ve psikoterapi

Bir zamanlar DEHB için çocuklarin gelismesi, olgunlasmasi ve büyümesi ile geçecegi düsünülse de DEHB belirtileri, ergenlik ve ötesine dek, tüm yasam boyu devam edebiliyor. Bazi çocuklarda bozukluk büyüyünce geçerken, bazen de DEHB bulunan çocuk, DEHB bulunan yetiskinlere dönüsüyor. Belirtiler sekil degistirse de, yasami etkilemeye devam ediyor. Uzmanlar, tedavi edilmemis DEHB bulunan ergen ve yetiskinlerin daha fazla trafik kazasi, okul/is basarisizligi, iliski/evlilik sorunlari, daha sik is degistirme ve issiz kalma ve hatta madde kötüye kullanimi yasamalarinin muhtemel oldugunu vurguluyor.