Kis Günesi Ile Kis Depresyonundan Korunun!

[eg24]

Kis aylarinda gün isiginin azalmasi, depresyon riskini artiriyor. Uzmanlar, bu duruma biyolojik ritmi ayarlayan beyindeki merkezin yetersiz uyarilmasinin neden olabilecegini belirtiyor. Kis depresyonunun tedavisinde, kis günesinden yararlanmak önem tasiyor. Havalarin sogumasi, günlerin kisalmasi ve puslu hava, depresyona davetiye çikartiyor. Genellikle eylül-ekim aylarinda baslayip ilkbaharda sona erdigi için “kis depresyonu” adini alan bu duygu durumu, toplumun yüzde 2-5’inde görülüyor. Duygu durumu ile biyolojik ritim arasinda dogrusal iliski bulunuyor. Bu sorunun; melatonin hormonunun düzensiz salgilanmasi ve beyinde biyolojik ritmi saglayan bölgenin yetersiz uyarilmasi nedeniyle olustugu düsünülüyor. Acibadem Eskisehir Hastanesi’nden Psikolog Orhan Öztürk, kis depresyonunun nedenlerini ve bu durumun üstesinden gelmek için yapilmasi gerekenleri anlatti.

DEPRESYON NEDIR?

Aslinda birçok kisi, depresyonu yalnizca duygusal çöküntü hali olarak düsünüyor. Oysa bunun yaninda, pek çok bilissel ve davranissal bozulma da söz konusu. Depresyon yasayanlar kendilerini sadece üzgün, mutsuz, huzursuz, içe kapanik ve umutsuz hissetmiyor. Zihinsel faaliyetlerinde de aksama olabiliyor. Örnegin; siklikla hafiza, dikkat, konsantrasyon, muhakeme gücü, planlama, analiz etme gibi bilissel yeteneklerde de sorunlar görülüyor. Kimi zaman ögrenme güçlükleri yasanabiliyor, bu da okul ve is hayatinda problemler dogurabiliyor. Depresyon geçiren kisilerde davranissal etkilere de rastlaniyor. Içe kapanarak daha az sosyallesen bu kisiler, sevdikleriyle ve yabancilarla daha az iletisim kuruyor. Kimileri, gündelik hayatta yapmalari gereken davranislari yerine getirmekte bile güçlük çekiyor. D vitamininden zengin bir beslenme tarzini benimsemek, özellikle bol miktarda balik tüketmek depresyonla mücadelede yardimci oluyor.

KIS MEVSIMI NEDEN DEPRESYONLA ILISKILENDIRILIYOR?

Bu mevsim birçok kiside karanlik ve iç bunaltici bir ruh haline yol açiyor. Ayrica bazi kisiler azalan gün isigina, kisalan gündüzlere ve uzayan gecelere daha duyarli oluyor. Çünkü insanlarin duygu durumu ile biyolojik ritimleri arasinda, nöropsikolojik açidan dogrusal bir iliski bulunuyor. Kis depresyonunun kaynaginda da, melatonin hormonunun düzensiz salgilanmasi ve biyolojik ritimleri ayarlayan “suprakiazmatik çekirdek” adi verilen beyin bölgesinin yetersiz ya da zamansiz uyarilmasinin etkili oldugu düsünülüyor.

BU SORUNU, MAJÖR DEPRESYONDAN AYIRAN FARKLAR VAR MI?

Bu tür bir siniflandirma yok ancak kis depresyonunu majör (klinik) depresyondan ayiran en büyük özellik, belli bir dönemde yasanmasi. Son yillarda üst üste, benzer zamanlarda tekrarlanmasi ve mevsime bagli yasanmasi halinde, kisinin kis depresyonunda oldugundan söz etmek mümkün. Bu kisilerde görülen dikkat çekici degisikliklerden bazilari; asiri enerji kaybi, asiri uyku hali, gün içinde devamli yorgunluk hissi, gece uykuya dalma ve sabah uyanmada güçlük çekme olarak siralanabiliyor. Mevsimsel depresyon yasayan kisiler evde, iste ve okulda önemli sorunlar yasiyorlar. Bir projeye baslamak, baslanan isi bitirmek, is bölümü ve uzun vadeli planlar yapmak, irade gerektiren kararlar vermek gibi konularda güçlük çekiyorlar. Normalde keyif alarak yaptiklari birçok faaliyeti yapmakta bile zorlanabiliyorlar. Genellikle kis mevsiminde daha içe kapanik olan bu kisiler, yakinlariyla da daha az zaman geçiriyorlar.

ISIK VE DUYGU DURUMU ARASINDAKI ILISKI NEDIR?

Saglikli isleyen bir biyolojik saat ve dengeli uyku ritmi olusturabilmek için, yeterli miktarda çevresel isik almak gerekiyor. Çünkü isik, biyolojik saati ayarlayip düzene koyan en önemli çevresel uyaran. Insan gözünde sekil, renk, hareket gibi görsel içerige duyarli olmayan; sadece çevresel isik seviyesinden etkilenen “retinal gangliyon hücreleri” olarak adlandirilan yapilar bulunuyor. Bunlar, dogrudan beyindeki ilgili biyolojik saate mesaj gönderen bir sistemin parçasi olarak görev yapiyorlar. Bilindigi üzere biyolojik saatte olusan herhangi bir bozulma, örnegin vardiyali çalisma ya da kitalar arasi uçuslardan sonra ortaya çikan “jet-lag” durumu, psikolojik dengeyi ciddi sekilde bozabiliyor.

MEVSIMSEL DEPRESYONUN GÖRÜLME SIKLIGI NEDIR?

Arastirmalara göre yüzde 2 ile 5 arasindaki kiside, mevsimsel depresyonun belirtileri görülüyor. Bu oran, günes isiginin daha egik açilarla geldigi ve kis mevsiminin uzun sürdügü kuzey ülkelerinde daha da artiyor. Iskandinav ülkeleri, Kanada ve Amerika Birlesik Devletleri’nin kuzey bölgelerinde yasayanlarin depresyona girme açisindan daha fazla risk altinda oldugu biliniyor. Örnegin; Amerika Birlesik Devletleri’nin kuzey sinirinda yasayanlar, güneydekilerin yasadigindan 7 kat fazla mevsimsel depresyon yasiyor. Ayrica genetik yatkinlik da bu sorunun görülmesinde etkili oluyor. Izlanda, Kuzey Avrupa’nin üst kisimlarinda yer almasina ragmen, bu ülkede yasayanlarda mevsimsel depresyona oldukça seyrek rastlaniyor. Bu durumun temelinde, Izlanda halkinin genetik özelliklerinin ya da yasam seklinin etkisi oldugu düsünülüyor. Kadinlar ise, erkeklere oranla iki kat daha fazla risk altinda bulunuyor.

KIS DEPRESYONUNUN TEDAVISI NASIL YAPILIYOR?

Bu konuda birkaç alternatif yöntem var. Ilk asamada, kisinin ihtiyaç duydugu isigi saglayan, bunun için özel tasarlanmis isik jeneratörlerinin kullanimi tavsiye ediliyor. “Fototerapi” denilen bu yöntemle, günün belirli bir zamaninda mavi veya beyaz dalga boyunda isik veren bir cihaz kullaniliyor. Yaklasik bir defter büyüklügündeki bu cihazlar, ayarlanan saatte parlak isik yaymaya basliyor ve biyolojik saatin ayarlanmasina yardimci oluyor. Melatonin hormonu takviyesi de, etki derecesi tartismali olsa da uzun yillardir bilinen bir yöntem. Mevsimsel depresyon, ilaçlarla da tedavi edilebiliyor, ancak bu ilaçlarin kisi üzerinde az ya da çok yan etkileri bulunuyor. Öte yandan ilaçlarin tedavi edici etkileri yaklasik 3-4 hafta sonra ortaya çikiyor. Bu sorunla bas etmede psikolojik danismanligin da büyük rolü oluyor. Stres yönetimi, kilo kontrolü, saglikli yasam aliskanliklari kazanma, sigarayi birakma, zaman yönetimi, organizasyon becerisi, iliski ve iletisim gelistirme, öz disiplin, öz saygi, cinsel saglik, uyku hijyeni ve mesleki terapi gibi konularda uzman destegi alan kisiler, içinde bulunduklari süreci daha kolay atlatiyor.

MUTSUZ INSANLARDAN UZAK DURUN Depresyon, bulasici bir duygu durumu. Unutmayin ki, depresyondaki kisilerle birlikte zaman geçirmek, sizin de depresyona girme olasiliginizi artiriyor. Ev ya da is yerindeki mutsuz kisiler, digerlerini de etkiliyor. Bu süreç, bir kisir döngü halinde devam ediyor.

KIS DEPRESYONUNDAN KORUNABILIRSINIZ!

- Bol isik alan yerlerde bulunmaya özen gösterin.

- Evinizde ve çalisma ortaminizda perdeleri mümkün oldugunca açik tutun.

- Egzersiz yapin. Çünkü dogru sekilde yapildiginda egzersiz, en kuvvetli ve yan etkisiz antidepresanlardan biri. Ayrica egzersiz yapmanin, daha rahat ve kaliteli uykuya yardimci oldugunu da unutmayin.