Latince Deyimler ve Atasözleri, I

buse · 25 Aralık 2017, 18:23

Latince Deyimler ve Atasözleri

1. Bölüm

A bene placito: Memnun edilmiş birinden.

A bove ante, ab asino retro, a stulto undique caveto: Öküzün önünde, eşeğin arkasında, aptalın her tarafında hazırlıklı ol.

A cane non magno saepe tenetur aper: Yabandomuzu hep kendinden küçük köpeklere yem olur.

A Deucalione: Dökalyon'dan beri (çok uzun zamandan beri anlamında)

A divinis: Kutsal şeylerin dışında.

A mari usque ad mare: Bir denizden diğer denize (Kanada'nın resmi mottosu)

A posteriori: Deneysel verilerden yola çıkarak

A priori: Deneyden önce.

Ab imo pectore: Kalbin derinliklerinden (dürüstlükle).

Ab inconvenienti: Uygun olmayan bir şeyden.

Ab initio: Başlangıçtan.

Ab Jove principium: Jüpiter'le başlayalım.

Ab ovo usque ad mala: Yumurtadan elmalara (Baştan sona anlamında: Romalıların geleneksel yemek sırasından esinlenerek)

Ab uno disce omnes: Bir şeyden her şeyi öğren.

Absentem lædit, qui cum ebrio litigat: Sarhoşla kavga eden, yerinde olmayan birini döver.

Abusus non tollit usum: Suistimal düzgün kullanmayı iptal ettirmez.

Abyssus abyssum invocat: Uçurum uçurumu çağırır. (Bir hata diğerlerinin doğmasına sebep olur)

Accipe Hoc: Bunu al.

Acta est fabula: Oyun bitti (Caesar Divi Filius Augustus'un son sözleri)

Acta non verba: Hareket, söz değil. (ABD Ticari Deniz Akademisi mottosu)

Actibus immensis urbs fulget massiliensis: Marsilya şehri, müthiş eylemlerle ışıltı saçıyor.

Actio libera in causa: Nedeninde serbest hareket.

Ad astra: Yıldızlara doğru

Ad augusta per angusta: Doruklara doğru dar yollardan (Başarı kolay kazanılmaz)

Ad libitum: Kendi isteğine bağlı olarak (ad lib. olarak kısaltılır)

Ad fontes: Kaynaklara doğru

Ad gloriam: Zafer için.

Ad hoc: Belli bir amaca yönelik.

Ad hominem: Bir argümana cevap verirken argümanı eleştirmekten ziyade argümanı yapan kişiye saldırmak.

Ad impossibilia nemo tenetur: Hiç kimse yapamayacağı şeyler için söz vermemelidir.

Ad majorem Dei gloriam: Tanrı'nın ihtişamlı görkemi için (Haçlıların, Cizvitlerin ve Şikago Üniversitesinin mottosu)

Ad kalendas graecas: Grek Kalendas'ta. (Kalendaslar Romalı'dır, bu yüzden bu deyim var olmayan bir tarihi belirtir: çıkmaz ayın son çarşambası)

Ad litteram: Harfi harfine.

Ad multos annos!: Nice yıllara!

Ad nauseam: Mide bulandırana kadar (kabak tadı vermek)

Ad oculos: Kendi gözlerinle (Bariz, herkesin gözü önünde anlamında)

Ad patres: Eskilerin yanına (Ad patres'e göndermek: öldürmek)

Ad perpetuam memoriam: Sonsuz anısına (Genelde -nın sonsuz anısına olarak kullanılır ve adı anılan kişinin ölümünden uzun yıllar sonra bile hatırlanması dileğidir)

Ad vitam æternam: Sonsuz bir hayat için

Addendum: (çoğul addenda) Eklenecek şey(ler)

Ad victoriam: Zafere! (Daha çok zafer için olarak tercüme edilir, Romalılar savaşta böyle bağırırlardı.)

Adequatio intellectus et rei: Aklın ve gerçeğin uyumu (Gerçekin bir tanımı.)

Adsum: Buradayım (Absumun zıddı)

Adversus solem ne loquitor: Güneş aleyhinde konuşma (Açık ve belli şeyleri tartışma)

Ægroto dum anima est, spes est: Hasta nefes aldıkça, umut vardır. (Erasmus, Adages, 2.4.12)

Ære perennius (exegi monumentum aere perennius): Tunçtan daha sağlam bir yapı diktim. (Horatius, Odes, III, 30)

A.E.I.O.U. («Austria Est Imperare Orbi Universo. »): (5 sesli harf) Avusturya tüm dünyayı yönetmeli (Habsbourg mottosu; Almancası: «Alle Erde Ist Oesterreich Untertan.»)

Age quod agis!: Ne yapıyorsan onu yap!

Agnus Dei: Tanrı'nın kuzusu (İsa için kullanılır)

Alea iacta est: Zarlar atıldı. (Jül Sezar)

Alibi: Başka yerde (Hukuk terimi: Zanlının suçun işlendiği tarihte başka bir yerde olduğunu göstermesiyle yaptığı savunma)

Alis grave nil: Hiçbir şey kanatları olandan daha hafif değildir. (Pontifical Katolik Üniversitesi dövizi)

Alis volat propris: Kendi kanatlarıyla uçar (Oregon'un dövizi. Alis volat propriis olarak da söylenir.)

Alma mater: Süt annesi.

Alter ego: Bir başka kendi.

Amantes amentes: Aşık olmak deliliktir.

Amici, diem perdidi: Dostlar bugünü de harcadım.

Amicus certus in re incerta cernitur: Arkadaşlar kötü günde belli olur.

Amor est vitae essentia: Aşk hayatın özüdür. (Robert B. Mackay)

Amor omnia vincit: Aşk her güçlüğü yener.

Amor patriæ nostra lex: Vatan sevgisi kuralımızdır/yasamızdır

Anathema sit: Birkaç anlamda kullanılabilir: İlk Hıristiyanlarda, Tanrı'ya adanan, bugün adak adı verilen şeydir. Kilise'nin en büyük lanetidir ve aforoz anlamına gelir. Bir insanı "kilise komünyonundan dışlayıp şeytanın ellerine teslim etmek" anlamını içerir. Bir uygulama ya da doktrini lanetlemek - kınamak anlamında kullanılır. Anathema genel olarak, kilisenin dogmalarına veya otoritesine karşı çıkan sapkınlara uygulanırdı. İnanç meseleleri üstüne karar vermek amacıyla toplanan din meclislerinin yargıları, yürürlükteki kuralları hiçe sayanlara veya suç sayılan düşünceleri destekleyenlere karşı birtakım anathemalarla biterdi.

Aquila non capit muscas: Kartallar sinek avlamazlar. (Erasmus, Adages, 3.2.65)

Argumentum ad hominem: Tartışmanın kalitesi, tartıştığın kişinin kalitesine bağlıdır

Argumentum baculinum: Sopa argümanı (tehdit ya da güçle ikna etmek) (bkz. Molière, "Scapin'in Dolapları")

Ars artis gratia: Sanat sanat içindir.

Ars est celare artem: Gerçek sanat sanatı gizli tutabilmektir.

Ars gratia artis: Sanat için sanat (MGM film şirketinin mottosu)

Ars longa, vita brevis: Sanat uzun, yaşam kısa.

Ars similis casus: Sanat tesadüfe benziyor (Ovide)

Asinus asinorum in sæcula sæculorum: Yüzyılların gördüğü eşeklerin en eşeği.

Asinus asinum fricat: Eşek eşeğe sürtüyor (birbirlerine aşırı iltifat edenlere söylenir)

Asinus equum spectat: Eşek ata bakıyor.

Audaces fortuna juvat: Talih cesaret edene güler.

Audemus jura nostra defendere: Hakkımızı aramaya cesaret ediyoruz.

Audere est facere: Cesaret etmek, yapmaktır.

Audi, vide, tace, si vis vivere: Dinle, gör, sus, eğer yaşamak istiyorsan.

Audiatur et altera pars: Diğer tarafı da dinleyelim (Mahkeme gibi yerlerde söylenir)

Auri sacra fames: Altına duyulan tiksinç açlık (Virgilius, Énéide, III, 57)

Aut Cæsar, aut nihil: İmparator ya da hiç! (Cesar Borgia mottosu)

Aut disce aut discede: Ya öğren, ya terk et.

Ave Cæsar, morituri te salutant: Selamlar Sezar, ölecekler seni selamlıyor! (Dövüşten önce gladyatörlerin selamı, bkz. Suétone, Claude, 21)

Avaro omnia desunt, inopi pauca, sapienti nihil: Cimrinin herşeyi, fakirin bazı şeyleri eksiktir, bilgin'in ise hiçbirşeyi eksik değildir.

Ave Europa nostra vera Patria: Selam Avrupa! Gerçek anavatanımız! (Pan-Avrupa görüşü mottosu)

Ave Maria: Selam Meryem (Roma Katolik Duası, İsa'nın annesi Meryem'e.)

Barba non facit philosophum: Sakal felsefe yapmaz (Plutarkhos'tan alıntı)

Barbarus hic ego sum quia non intellegor ulli: Beni burda barbar sayıyorlar, çünkü beni anlamıyorlar.

Beati pauperes spiritu: Ruhu kutsanmış olanlar fakirlerdir (Matta İncili)

Bellum omnium contra omnes: Herkesin herkesle savaşı (Thomas Hobbes, devletin doğasını açıklamak için kullanılan kelime grubu)

Bene diagnoscitur, bene curatur: İyi teşhis etmek, iyi tedavi etmektir.

Beneficium accipere libertatem est vendere: Yapılan iyiliği kabul etmek özgürlüğünü satmaktır.

Bis dat, qui cito dat: Hızlı vermek, iki defa vermektir. (Desiderius Erasmus, Adages, 1.8.91)

Bis repetita placent: Tekrar eden baştan çıkartır.

Bis repetita non placent: İki kez tekrar eden artık baştan çıkarmaz. (Horatius, Şiir Sanatı, 365. dize)

Bona diagnosis, bona curatio: İyi teşhis, iyi ilaç.

Bona fide: İyi niyetle.

Bona valetudo melior est quam maximæ divitiæ: Sağlıklı olmak en iyi zenginliklere bile yeğdir.

Bonitas non est pessimis esse meliorem: İyi olmak en kötüden daha iyi olmak anlamına gelmez.

Bonum commune communitatis: Toplumun ortak çıkarı.

Bonum vinum lætificat cor hominum: İyi şarap, insanı neşelendirir (tam tercümesi kalbini neşelendirir)

Brevitatis causa: Kısaca söyle

Cacoethes scribendi: Kötü yazma alışkanlığı (kötü kelimesi, alışkanlığı niteler, yazmaktan vazgeçememek demektir)

Camera obscura: Karanlık oda (fotoğrafçılık/yeni Latince)

Canis Canem Edit: Köpek, köpek yer. (Kimsenin güvende olmadığı durumlar için kullanılır)

Canis sine dentibus vehementius latrat: Dişsiz köpek daha kuvvetli havlar (havlayan köpek ısırmaz)

Carpe diem: Anı yaşa, günü yakala.

Carpe effingo: Modayı yaşa, trendleri yakala.

Carpe modo: Anı yaşa, Anı yakala.

Carpe noctem: Geceyi yaşa.

Carpe mortem: Ölümü yaşa.

Carpe diem, quam minimum credula postero: Günü yakala, yarına olabildiğince az güven.(Horatius, Carmina, 1.11.8)

Carthago delenda est: Kartaca'yı yıkmak gerek.

Castigat ridendo mores: Adetleri gülerek düzeltiyor (Comédie-Française mottosu, Jean de Santeuil'den alıntı)

Casus belli: Türkçeye "savaş nedeni" olarak çevrilebilecek Latince bir ifade olup, bir ülkenin savaşa girme nedenini belirtmek için kullanılır. Uluslararası hukukta esas olan, uyuşmazlıkların barışçı yollarla çözülmesidir.

Causa mortis: Ölüm nedeni.

Cave canem: Dikkat, köpek var. (Pompei'de bir evin girişinde mozaik üzerinde bulunan yazı)

Caveat emptor: Alıcı uyanık olsun!

Cave ne cadas: Düşüşe hazırlıklı ol (gelenek olarak bir zafer sırasında imparatorun arkasında duran kölenin söylediği sözler)

Cessante ratione legis cessat ipsa lex: Yasanın mantığı bittiyse, yasa bitti demektir. (Yasanın uygulama mantığı bittiyse ya da çağdaş koşullara artık cevap vermiyorsa yasa yararsız hale gelir.)

Cetera quis nescit?: Gerisini kim bilmez?

Cibi condimentum est fames: Açlık her yemeğin baharatıdır. (Marcus Tullius Cicero, De Finibus, 2.90)

Circa: Circa veya aynı anlama gelen Türkçe Yaklaşık veya Tahmini, (Latince etrafında, hakkında anlamına gelir.) İngilizce bir kalıp olan ve genellikle yazımda c. veya ca. olarak kısaltılarak kullanılan (ayrıca circ. veya cca olarak da kullanımına rastlanabilir.) tarih yazımıdır. Sıklıkla İngilizce, Fransızca, İspanyolca, İtalyanca, Hırvatça, Almanca ve Slovakça dillerinde olaylara veya soy biliminde yaklaşık doğum ve ölüm tarihlerini belirtmek amacıyla kullanılır. Yaklaşık kullanımında tarih aralıkları kesin olmayan ve yaklaşık olarak tarihler arasındaki süreyi, tarihler ise genellikle kesin olması muhtemelen olası tarihleri belirtir.

Citius, Altius, Fortius: Daha hızlı, daha yukarı, daha güçlü (olimpik motto)

Coactus volui: Zorladılar ama ben de istedim.

Coelum non animum mutant qui trans mare currunt: Denizi aşan insanlar ruhlarını değil, (üzerlerindeki) gökyüzünü değiştirirler.

Cogitationis poenam nemo meret: Kimse düşüncesinden dolayı cezayı hak etmez.

Cogito ergo sum: Türkçe: Düşünüyorum, öyleyse varım; René Descartes'ın Batı rasyonalizminin kurucu elementi olan felsefi sözüdür. "Cogito ergo sum", Descartes'ın "Discours sur la méthode" (Metod üzerine söylevler, 1637) kitabında yer alan Fransızca "Je pense, donc je suis" sözünün Latince çevirisidir.

Collige virgo rosas: Topla, genç kız, çiçekleri. (bkz. Carpe diem)

Concordia civium murus urbium: Vatandaşlar arasında uyum, işte bir şehrin surları budur.

Condemnant quod non intellegunt: Anlamadıklarını mahkûm ederler.

Conditio sine qua non: Gerekli şart

Confer: -e danışın, -e başvurun (cf. diye kısaltılır)

Confidence begets confidence: Güven güveni doğurur.

Contraria contraiis curantur: Zıtlar zıtlara iyi gelir.

Consuetudinis vis magna est: Adetlerin önemi büyüktür.

Consuetudo altera natura est: Adetler (alışkanlıklar) ikinci bir doğadır. (Marcus Tullius Cicero, Tusculanes, 2.17.40)

Contraria contrariis curantur: Karşıtlıklar karşıtlıklara iyi gelir (çivi çiviyi söker)

Corpus delicti: Mağdurun cesedi (bir cinayet işlendiğinde)

Corpus separatum: Ayrı beden (siyasi açıdan bir yerin egemenliğinde olmayan topraklar)

Corruptio optimi pessima: En kötü şey,en iyinin bozulmasıdır.

Creatio ex nihilo: "yoktan var etmek/yaratmak" anlamına gelen Latince deyiş. Zaman zaman sadece ex nihilo olarak da söylendiği olur; bu durumda anlamı sadece "yoktan" olsa da kastedilen anlam yine "yoktan var etmek/yaratmak"tır. Genellikle felsefî, dinî veya yaratılışçı bağlamlarda söylenen deyiş, sıklıkla İbrahimî dinlerdeki Tanrı'nın evreni yoktan var edişi inancına gönderme yapar. Bununla birlikte benzeri şekilde yoktan var etmek inancını barındıran inanç veya felsefî görüşler de mevcuttur. Creatio ex nihilo deyişi, creatio ex materia deyişi ya da creatio ex deo deyişinden ayrıştırılmalıdır. Creatio ex materia, hâli hazırda var olan ebedî maddeden yaratılışı kastederken, creatio ex deo Tanrı'dan (çıkarak) var oluşu/yaratılışı kasteder. Creatio ex materia, Tanrı'nın varlığını da kabul eden çeşitli materyalist felsefelerde kendisine yer bulurken, creatio ex deo monistik düşünce ve inançlar için kullanılabilir.

Credo quia absurdum: İnanıyorum, çünkü saçma. (Tertullian'ın yanlış anlaşılmış sözü. Orijinali: et mortuus est Dei Filius prorsus credibile quia ineptum est Tanrı'nın oğlu öldü, kısacası, inanılabilir çünkü uygunsuz. Yani Tanrı'nın oğlunun ölmesi o kadar saçmadır ki bu mantığa sığmaz, ancak inanca dayanabilir.)

Cui bono?: Ne çıkarla? (Cinayet kime yarar?, Marcus Tullius Cicero, Pro Milone, 12.32)

Cuius regio, eius religio: Öyle prens, öyle din. (halkının dinine karar verebilen prensler için)

Cuiusvis hominis est errare: Yanılmak tüm insanlara özgüdür. (Marcus Tullius Cicero, Philippiques, 12.2.5) (cf. Errare humanum est)

Cura ut valeas!: Kendine özen göster!

Curriculum vitæ: Yaşam yolu (CV)

Dabit deus his quoque finem: Bu da geçer. (Vergillius)

Damnant quod non intelligunt: Anlamadıkları şeyleri kınarlar.

De facto: De facto veya de fakto, "gerçekte", "uygulamada","fiilen", "fiili" ya da "pratikte" anlamında kullanılan Latince deyiş. "Kanuna göre" veya "hukuki olarak" anlamına gelen de jure ile karşıt olarak sıkça kullanılır. Yasal bir durumu tartışırken de jure konu hakkında kanunların ne söylediğini, de facto ise gerçek hayatta uygulamanın nasıl olduğunu belirtir. Bu uygulama yasal olabilir ya da olmayabilir. De facto teriminin oldukça geniş bir kullanım alanı vardır. Evlilikten, devletler hukukuna kadar birçok konuda kullanılır. Ayrıca geçerli bir kanun ya da standardın olmadığı fakat genelleşmiş bir uygulamanın söz konusu olduğu herhangi bir durumu belirtmek için kullanılır. İngilizcede ilk kez 1602 yılında kullanılmıştır.

De gustibus et coloribus, non disputandum: Zevkler ve renkler tartışılmaz.

De jure: De jure, Latince deyim. "De jure", de facto teriminin karşıtıdır. "Kanuna göre" veya "hukuki olarak" anlamına gelir. Hukuki bir durumu tartışırken "de jure" konu hakkında kanunların ne söylediğini, "de facto" ise gerçek hayatta uygulamanın nasıl olduğunu belirtir. Yani "de jure" kanuna göre olması gerekeni, "de facto" ise olanı ifade eder. De Jure bir ülke veya bir hükümetin yasal olarak yürürlükte bulunan kıstasları istikrarlı bir şekilde memnun etmesi anlamına gelmektedir.

De minimis non curat prætor: Preator'lar küçük şeylerle ilgilenmezler.

De mortuis nihil nisi bene: Ölüler hakkında yalnızca iyi şeyler konuşulmalıdır.

De omni re scibili et quibusdam aliis: Bütün bilinebilir ve bazı diğer şeyler hakkında (15. yy. İtalyan okulu)

De profundis clamavi: Uçurumun dibinden haykırdım!

Decet imperatorem stantem mori: İmparator ayakta ölmelidir. (Vespasien)

Delicta juventutis meæ: Gençlik hatalarım.

Deliriant isti Romani: Bu Romalılar deliler! (Asterix ve Obelix çizgi romanlarında kullanılır)

Deo juvante: Tanrı'nın yardımıyla. (Monako sloganı)

Desipere est juris gentium: Ölçüsüzlük insanların hakkıdır.

Deus ex machina: Deus ex machina (deus ex māchinā, çoğulu deī ex māchinīs) (Okunuşu: deus eks makina); bir kurgu veya dramada beklenmedik, yapay veya imkânsız bir karakter, alet veya olayın senaryo akışı içinde beklenmedik bir yerde aniden ortaya çıkması, örneğin anlatıcının bir anda uyanıp her şeyin rüya olduğunu anlaması veya aniden ortaya çıkan bir meleğin sorunları çözmesi için kullanılan Latince kalıp. Birebir çevirisi "makineden tanrı" olup, antik Yunan tiyatrosunda bir tanrıyı canlandıran karakterin bir vinç (machina) yardımıyla yukarıdan indirilmesi anlamında kullanılmaktaydı. Antik Yunan döneminde yazılan tiyatro eserlerinde, eser yazarlarının çok sık başvurduğu bir yöntemdir. Hikayenin gidişi öyle karmaşık, içinden çıkılamaz bir hal alır ki, artık yazarın üretebileceği ilginç bir çözüm kalmaz ve sıklıkla başvurulan bir yöntem olarak da mitolojik tanrılar bir anda ortaya çıkarak olaya müdahale eder; ölmesi gerekeni öldürür, kurtarılması gerekeni kurtarırlar.

Deus vult: (Tanrı istiyor kelimelerinin karşılığı) 1. Haçlı Seferi'nin karar altına alındığı 1095 yılındaki Clermont Konsili toplantısında Papa II. Urbanus tarafından propaganda amaçlı olarak sloganlaştırılmıştır. Daha sonra Haçlı Seferleri sırasında Kutsal Kabir Kilisesi Şövalyeleri, Tapınak Şövalyeleri, Hospitalier Şövalyeleri ve Töton Şövalyeleri tarafından kullanılmıştır.

Dictum meum pactum: Sözüm sözdür.

Diem perdidi: Günümü kaybettim. (Roma İmparatoru Titus)

Dies irae: Kıyamet günü.

Disce quasi semper victurus vive quasi cras moriturus: Hep yaşayacakmış gibi öğren, yarın ölecekmiş gibi yaşa.

Divide et impera: Böl ve yönet (başka bir biçimi: Divide ut imperes; yönetmek için böl)

Dixi: Dedim. (Söyleyeceklerim bu kadardı anlamında sözün sonunda söylenen popüler söz)

Docendo discimus: Docendo discimus, öğretirken öğreniriz anlamına gelen bir Latince deyiş.

Docendo disco, scribendo cogito: Öğreterek öğreniyorum, yazarak düşünüyorum.

Doctus cum libro: Kitabıyla bilgin. (Kendileri bir şey bilmeyip, hazır bilgiyi sunmaya çalışanlar için kullanılır)

Dominus vobiscum: Senyör sizinle olsun.

Dona nobis pacem: Bize barış/huzur ver!

Draco dormiens nunquam titillandus: Uyuyan bir ejderhayı asla gıdıklama. (Harry Potter serisindeki Hogwarts Okulu'nun sloganı)

Ducunt volentem fata, nolentem trahunt: Kader, onu kabul edene yol verir, reddedeni ezer geçer. (Kader hakkında tipik stoacı söylem)

Dulce et decorum est pro patria mori: Vatan için ölmek tatlı ve güzeldir. (Horatius)

Dum spiro, spero: Nefes aldığım sürece umut ediyorum.

Dum vivimus servimus: Yaşadığımız sürece hizmet ederiz. (Presbiteryen Kolej sloganı)

Duo testis bene benedata!: İki adet testisi var, uygundur! (Papa seçiminden önce en yaşlı Kardinal'in, Papa adayının kadın olmadığını kesinleştirmek için delikli sandalyede testislerini muayene ettikten sonra sarfettiği söz. Bu adet 9.yy'dan beri uygulanıyor [1])

Duos habet et bene pendentes!: İki tane var ve düzgün sarkıyorlar.(Bayan Papa Jeanne'dan beri yeni Papa seçilirken yapıldığı söylenen cinsiyet kontrolünde Papa'nın bayan olmadığını doğrulayan söz.)

Dura lex, sed lex: Kurallar katıdır, ama kuraldır.

E fructu arbor cognoscitur: Ağaçlar meyvelerinden tanınır.

E pluribus unum: E pluribus unum (Çokluktan, birliğe), Amerika Birleşik Devletleri'nin ilk resmi sloganlarından biridir. Latince olan bu slogan çoktan tek anlamına gelir. Başlangıçta bu slogan ABD'yi ilk oluşturan On Üç Koloni'nin birliği anlamında kullanılmıştı. Sonraları ABD vatandaşlarının değişik kökenlerden gelmelerine rağmen bir birlik oluşturduklarını vurgulamak için kullanılmaktadır. George Washington'ın öncülüğünde olduğu Amerikan Bağımsızlık Savaşı mücadelesinde Amerikan milliyetçiliği'nin ilkesi olarak kullanılmıştır. Bağımsızlık mücadelesinin olumlu sonuç uyandırmasıyla geleneksel olarak slogan kabul edilmiştir. Daha sonraları, Amerika'ya yapılan göçler artınca, farklı ırktan kişilerin çoğalmasıyla slogan yeni bir anlam taşımıştır.

Ecce Homo: ("İşte İnsan") dövülmüş, bağlanmış ve dikenlerle taçlandırılmış İsa'yı öfkeli ve nefretli kalabalığa sunan Pontius Pilatus tarafından İsa'yı kastederek söylenmiş vurgulu cümle. Bu çarmıha gerilmeden kısa süre önce yaşanmıştır. Bu nedenle, Ecce Homo, İsa'yı dikenlerle taçlandırılmış bir şekilde gösteren her türlü sanat eserine de verilen tanım olmuştur. Bu olayı konu alan birçok tablo yapılmıştır ve ecce homo sanatsal anlamda çok tanınmış bir konu olagelmiştir. Bunların ünlülerinin arasında Correggio ve Rembrandt'ın anı resmeden tabloları da vardır.

Editio princeps: Birinci baskı

Errare humanum est: Hata insana mahsustur.

Errare humanum est, perseverare diabolicum: Hata insana mahsustur, ancak hata yapmakta diretmek şeytancadır.(Lucius Annaeus Seneca)

Esse quam videri: Öyle görünmek değil, öyle olmak. (Sallust)

Est quaedam flere voluptas: Ağlamak da bir zevktir.(Ovidius)

Et alii: Ve diğerleri(et al. veya e.a. diye kısaltılır.)

Et cætera: Ve diğer şeyler(etc.diye kısaltılır.)

Ex abstracto: Soyuttan yola çıkarak

Ex falso sequitur quodlibet: Yanlıştan yola çıkıp her istediğimiz sonuca varırız.(Yanlış önermeden yola çıkarak herhengi bir önermeye varılabileceğini söyleyen mantık kuralı)

Ex nihilo: Hiçbir şeyden yola çıkarak

Ego primum tollo, nominor quoniam leo: En büyük parçayı ben alıyorum, çünkü benim adım aslan (Phaedrus)

Ex nihilo nihil fit: Hiçlikten hiçlik çıkar. (Lucretius)

Ex oriente lux: Işık doğudan yükselir (Işık'tan kültür kastedilmiştir)

Experto crede: Ehil olana güven.

Faber est suae quisque fortunae: Herkes kendi kaderini yazar. (Appius Cladius Caecus)

Fabricando fit faber: Pratik mükemmelleştirir.

Facilius est multa facere quam diu: Birçok şey yapmak hayat boyu sadece bir şey yapmaktan daha kolaydır.

Facito aliquid operis, ut semper te diabolus inveniat occupatum: Hep çalışın ki şeytan geldiğinde sizi meşgul görsün. (Aziz Jerome)

Fac simile: Benzer bir şey yap. (Faks sözcüğü buradan türemiştir)

Felix culpa: Mutlu hata

Felix qui potuit rerum cognoscere causas: "Şey"lerin derinliklerine inebilenlere (nedenleri anlayabilene) ne mutlu! (Virgilius)

Fere libenter homines id quod volunt credunt: Kural olarak, insan olmasını umduğu şeye inanır.

Festina lente!: Yavaşça acele et!

Fiat justitia, pereat mundus: Dünya yıkılsa da bırak adalet yerini bulsun.

Fiat lux: Ya da Işık olsun, Eski Ahit'e göre Tanrı tarafından ışığın yaratılışını tanımlayan Latince cümle. Aslında Eski Ahit'in Yaratılış bölümünün başında geçen bu ifade Yunanca γενηθήτω φώς (genēthētō phōs)'un adaptasyonudur ki bu Yunanca ifadenin kendisi İbranice aslı יְהִי אוֹר (yhiy 'owr)'dan gelmektedir. İngilizce'de Let there be light olarak geçer ve bu dilde çok ünlü bir deyiş haline gelmiştir; özellikle de Kral James İncili üçüncü dizesinde var olduğu için.

Fide, sed cui vide: Güven, ancak önlemini de al. (Güven, kontrole mani değildir.)

Finis coronat opus: Sonuç, araçları meşru kılar. (Başarı için her yol mubahtır gibi)

Flagrante delicto: Suçüstü

Florebo quocumque ferar: Taşındığım her yerde çiçek açacağım.

Fluctuat nec mergitur: Yalpalar, ama asla batmaz (Paris şehrinin mottosu)

Fortes fortuna juvat ou Audaces fortuna adiuvat: Şans ancak cesurlara yardım eder.

Fortis et liber: Güçlü ve özgür

Fraus latet in generalibus: Genellemeden hata doğar.

Gladius legis custos: Kılıç yaşamın koruyucusudur. (Paris Adalet Sarayı'nın girişinde kazılı döviz, silahlı kuvvetlerin hukuk için çalışması gerektiğini anlatır)

Grammatici certant: Bilginler kendi aralarında bu konuda anlaşamamışlardır.

Gutta cavat lapidem non vi, sed sæpe cadendo: Suyun taşı delmesi gücünden değil sürekliliğindendir.

Habeas corpus: Habeas corpus, gelenek hukukunda, bir mahkeme ya da yargıçça çıkarılan ve gönderildiği kişi ya da kurumdan gözaltında tuttuğu kişiyi belirli bir amaçla mahkeme önünde hazır bulundurmasını isteyen yazılı ve yargısal emir. Geçmişte olduğu gibi bugün de çok değişik alanlarda başvurulan yargısal emrin en önemli türü, birey özgürlüğünü çiğneyici işlemleri gidermek için bir tutuklamanın yasallığını yargıç kararına bağlayan habeas corpus 'tur. Anglo-amerikan hukuk sistemini benimsemiş ülkelerde tanınmış olan habeas corpus güvencesi, Roma-Germen hukuk sistemine bağlı ülkelerde genellikle yer almaz. Ama bunlar arasında da habeas corpus benzeri usul güvencelerini tanıyanlar vardı.

Habemus papam: Bir papamız var

Habent sua fata libelli: Kitaplar kendi kaderlerine sahiptir

Hannibal ante portas ya da Hannibal ad portas: Hannibal kapıda (Tartışmaya zaman yok, savaşmalı anlamında)

Hic et nunc: Burada ve şimdi

Hic et ubique terrarum: Burada ve dünyanın her yerinde (Sorbonne dövizi)

Hic Rhodus, hic salta: İşte Rodos, atla!

Historia est vitae magistra: Tarih hayatın öğretmenidir.

Hoc signo vinces: Bu işaret sayesinde galip geleceksin (Milvius Köprüsü Savaşı öncesi I. Constantinus'a iletildiğine inanılan ilahi görünüm)

Hodie mihi, cras tibi: Bugün benim, yarın senin için

Hominem te memento: Sadece bir insan olduğunu unutma.

Homines quod volunt credunt: İnsanlar inanmak istediklerine inanırlar.

Homo homini lupus: İnsan insanın kurdudur.

Homo sum, humani nil a me alienum puto: İnsanım, ve insani olan hiçbir şey bana yabancı değildir.

Hora fugit, stat jus: Zaman geçer, hukuk kalır.

Horribile dictu: Söylemesi korkunç

Humanius est deridere vitam quam deplorare: Hayata gülmek hayat için ağlamaktan daha insani bir davranıştır.

25 Aralık 2017, 18:23	#1
buse Senior Member Üyelik tarihi: 06 Şubat 2015 Mesajlar: 7,475	Latince Deyimler ve Atasözleri, I Latince Deyimler ve Atasözleri 1. Bölüm A bene placito: Memnun edilmiş birinden. A bove ante, ab asino retro, a stulto undique caveto: Öküzün önünde, eşeğin arkasında, aptalın her tarafında hazırlıklı ol. A cane non magno saepe tenetur aper: Yabandomuzu hep kendinden küçük köpeklere yem olur. A Deucalione: Dökalyon'dan beri (çok uzun zamandan beri anlamında) A divinis: Kutsal şeylerin dışında. A mari usque ad mare: Bir denizden diğer denize (Kanada'nın resmi mottosu) A posteriori: Deneysel verilerden yola çıkarak A priori: Deneyden önce. Ab imo pectore: Kalbin derinliklerinden (dürüstlükle). Ab inconvenienti: Uygun olmayan bir şeyden. Ab initio: Başlangıçtan. Ab Jove principium: Jüpiter'le başlayalım. Ab ovo usque ad mala: Yumurtadan elmalara (Baştan sona anlamında: Romalıların geleneksel yemek sırasından esinlenerek) Ab uno disce omnes: Bir şeyden her şeyi öğren. Absentem lædit, qui cum ebrio litigat: Sarhoşla kavga eden, yerinde olmayan birini döver. Abusus non tollit usum: Suistimal düzgün kullanmayı iptal ettirmez. Abyssus abyssum invocat: Uçurum uçurumu çağırır. (Bir hata diğerlerinin doğmasına sebep olur) Accipe Hoc: Bunu al. Acta est fabula: Oyun bitti (Caesar Divi Filius Augustus'un son sözleri) Acta non verba: Hareket, söz değil. (ABD Ticari Deniz Akademisi mottosu) Actibus immensis urbs fulget massiliensis: Marsilya şehri, müthiş eylemlerle ışıltı saçıyor. Actio libera in causa: Nedeninde serbest hareket. Ad astra: Yıldızlara doğru Ad augusta per angusta: Doruklara doğru dar yollardan (Başarı kolay kazanılmaz) Ad libitum: Kendi isteğine bağlı olarak (ad lib. olarak kısaltılır) Ad fontes: Kaynaklara doğru Ad gloriam: Zafer için. Ad hoc: Belli bir amaca yönelik. Ad hominem: Bir argümana cevap verirken argümanı eleştirmekten ziyade argümanı yapan kişiye saldırmak. Ad impossibilia nemo tenetur: Hiç kimse yapamayacağı şeyler için söz vermemelidir. Ad majorem Dei gloriam: Tanrı'nın ihtişamlı görkemi için (Haçlıların, Cizvitlerin ve Şikago Üniversitesinin mottosu) Ad kalendas graecas: Grek Kalendas'ta. (Kalendaslar Romalı'dır, bu yüzden bu deyim var olmayan bir tarihi belirtir: çıkmaz ayın son çarşambası) Ad litteram: Harfi harfine. Ad multos annos!: Nice yıllara! Ad nauseam: Mide bulandırana kadar (kabak tadı vermek) Ad oculos: Kendi gözlerinle (Bariz, herkesin gözü önünde anlamında) Ad patres: Eskilerin yanına (Ad patres'e göndermek: öldürmek) Ad perpetuam memoriam: Sonsuz anısına (Genelde -nın sonsuz anısına olarak kullanılır ve adı anılan kişinin ölümünden uzun yıllar sonra bile hatırlanması dileğidir) Ad vitam æternam: Sonsuz bir hayat için Addendum: (çoğul addenda) Eklenecek şey(ler) Ad victoriam: Zafere! (Daha çok zafer için olarak tercüme edilir, Romalılar savaşta böyle bağırırlardı.) Adequatio intellectus et rei: Aklın ve gerçeğin uyumu (Gerçekin bir tanımı.) Adsum: Buradayım (Absumun zıddı) Adversus solem ne loquitor: Güneş aleyhinde konuşma (Açık ve belli şeyleri tartışma) Ægroto dum anima est, spes est: Hasta nefes aldıkça, umut vardır. (Erasmus, Adages, 2.4.12) Ære perennius (exegi monumentum aere perennius): Tunçtan daha sağlam bir yapı diktim. (Horatius, Odes, III, 30) *A.E.I.O.U. («Austria Est Imperare Orbi Universo. »):* (5 sesli harf) Avusturya tüm dünyayı yönetmeli (Habsbourg mottosu; Almancası: «Alle Erde Ist Oesterreich Untertan.») Age quod agis!: Ne yapıyorsan onu yap! Agnus Dei: Tanrı'nın kuzusu (İsa için kullanılır) Alea iacta est: Zarlar atıldı. (Jül Sezar) Alibi: Başka yerde (Hukuk terimi: Zanlının suçun işlendiği tarihte başka bir yerde olduğunu göstermesiyle yaptığı savunma) Alis grave nil: Hiçbir şey kanatları olandan daha hafif değildir. (Pontifical Katolik Üniversitesi dövizi) Alis volat propris: Kendi kanatlarıyla uçar (Oregon'un dövizi. Alis volat propriis olarak da söylenir.) Alma mater: Süt annesi. Alter ego: Bir başka kendi. Amantes amentes: Aşık olmak deliliktir. Amici, diem perdidi: Dostlar bugünü de harcadım. Amicus certus in re incerta cernitur: Arkadaşlar kötü günde belli olur. Amor est vitae essentia: Aşk hayatın özüdür. (Robert B. Mackay) Amor omnia vincit: Aşk her güçlüğü yener. Amor patriæ nostra lex: Vatan sevgisi kuralımızdır/yasamızdır Anathema sit: Birkaç anlamda kullanılabilir: İlk Hıristiyanlarda, Tanrı'ya adanan, bugün adak adı verilen şeydir. Kilise'nin en büyük lanetidir ve aforoz anlamına gelir. Bir insanı "kilise komünyonundan dışlayıp şeytanın ellerine teslim etmek" anlamını içerir. Bir uygulama ya da doktrini lanetlemek - kınamak anlamında kullanılır. Anathema genel olarak, kilisenin dogmalarına veya otoritesine karşı çıkan sapkınlara uygulanırdı. İnanç meseleleri üstüne karar vermek amacıyla toplanan din meclislerinin yargıları, yürürlükteki kuralları hiçe sayanlara veya suç sayılan düşünceleri destekleyenlere karşı birtakım anathemalarla biterdi. Aquila non capit muscas: Kartallar sinek avlamazlar. (Erasmus, Adages, 3.2.65) Argumentum ad hominem: Tartışmanın kalitesi, tartıştığın kişinin kalitesine bağlıdır Argumentum baculinum: Sopa argümanı (tehdit ya da güçle ikna etmek) (bkz. Molière, "Scapin'in Dolapları") Ars artis gratia: Sanat sanat içindir. Ars est celare artem: Gerçek sanat sanatı gizli tutabilmektir. Ars gratia artis: Sanat için sanat (MGM film şirketinin mottosu) Ars longa, vita brevis: Sanat uzun, yaşam kısa. Ars similis casus: Sanat tesadüfe benziyor (Ovide) Asinus asinorum in sæcula sæculorum: Yüzyılların gördüğü eşeklerin en eşeği. Asinus asinum fricat: Eşek eşeğe sürtüyor (birbirlerine aşırı iltifat edenlere söylenir) Asinus equum spectat: Eşek ata bakıyor. Audaces fortuna juvat: Talih cesaret edene güler. Audemus jura nostra defendere: Hakkımızı aramaya cesaret ediyoruz. Audere est facere: Cesaret etmek, yapmaktır. Audi, vide, tace, si vis vivere: Dinle, gör, sus, eğer yaşamak istiyorsan. Audiatur et altera pars: Diğer tarafı da dinleyelim (Mahkeme gibi yerlerde söylenir) Auri sacra fames: Altına duyulan tiksinç açlık (Virgilius, Énéide, III, 57) Aut Cæsar, aut nihil: İmparator ya da hiç! (Cesar Borgia mottosu) Aut disce aut discede: Ya öğren, ya terk et. Ave Cæsar, morituri te salutant: Selamlar Sezar, ölecekler seni selamlıyor! (Dövüşten önce gladyatörlerin selamı, bkz. Suétone, Claude, 21) Avaro omnia desunt, inopi pauca, sapienti nihil: Cimrinin herşeyi, fakirin bazı şeyleri eksiktir, bilgin'in ise hiçbirşeyi eksik değildir. Ave Europa nostra vera Patria: Selam Avrupa! Gerçek anavatanımız! (Pan-Avrupa görüşü mottosu) Ave Maria: Selam Meryem (Roma Katolik Duası, İsa'nın annesi Meryem'e.) Barba non facit philosophum: Sakal felsefe yapmaz (Plutarkhos'tan alıntı) Barbarus hic ego sum quia non intellegor ulli: Beni burda barbar sayıyorlar, çünkü beni anlamıyorlar. Beati pauperes spiritu: Ruhu kutsanmış olanlar fakirlerdir (Matta İncili) Bellum omnium contra omnes: Herkesin herkesle savaşı (Thomas Hobbes, devletin doğasını açıklamak için kullanılan kelime grubu) Bene diagnoscitur, bene curatur: İyi teşhis etmek, iyi tedavi etmektir. Beneficium accipere libertatem est vendere: Yapılan iyiliği kabul etmek özgürlüğünü satmaktır. Bis dat, qui cito dat: Hızlı vermek, iki defa vermektir. (Desiderius Erasmus, Adages, 1.8.91) Bis repetita placent: Tekrar eden baştan çıkartır. Bis repetita non placent: İki kez tekrar eden artık baştan çıkarmaz. (Horatius, Şiir Sanatı, 365. dize) Bona diagnosis, bona curatio: İyi teşhis, iyi ilaç. Bona fide: İyi niyetle. Bona valetudo melior est quam maximæ divitiæ: Sağlıklı olmak en iyi zenginliklere bile yeğdir. Bonitas non est pessimis esse meliorem: İyi olmak en kötüden daha iyi olmak anlamına gelmez. Bonum commune communitatis: Toplumun ortak çıkarı. Bonum vinum lætificat cor hominum: İyi şarap, insanı neşelendirir (tam tercümesi kalbini neşelendirir) Brevitatis causa: Kısaca söyle Cacoethes scribendi: Kötü yazma alışkanlığı (kötü kelimesi, alışkanlığı niteler, yazmaktan vazgeçememek demektir) Camera obscura: Karanlık oda (fotoğrafçılık/yeni Latince) Canis Canem Edit: Köpek, köpek yer. (Kimsenin güvende olmadığı durumlar için kullanılır) Canis sine dentibus vehementius latrat: Dişsiz köpek daha kuvvetli havlar (havlayan köpek ısırmaz) Carpe diem: Anı yaşa, günü yakala. Carpe effingo: Modayı yaşa, trendleri yakala. Carpe modo: Anı yaşa, Anı yakala. Carpe noctem: Geceyi yaşa. Carpe mortem: Ölümü yaşa. Carpe diem, quam minimum credula postero: Günü yakala, yarına olabildiğince az güven.(Horatius, Carmina, 1.11.8) Carthago delenda est: Kartaca'yı yıkmak gerek. Castigat ridendo mores: Adetleri gülerek düzeltiyor (Comédie-Française mottosu, Jean de Santeuil'den alıntı) Casus belli: Türkçeye "savaş nedeni" olarak çevrilebilecek Latince bir ifade olup, bir ülkenin savaşa girme nedenini belirtmek için kullanılır. Uluslararası hukukta esas olan, uyuşmazlıkların barışçı yollarla çözülmesidir. Causa mortis: Ölüm nedeni. Cave canem: Dikkat, köpek var. (Pompei'de bir evin girişinde mozaik üzerinde bulunan yazı) Caveat emptor: Alıcı uyanık olsun! Cave ne cadas: Düşüşe hazırlıklı ol (gelenek olarak bir zafer sırasında imparatorun arkasında duran kölenin söylediği sözler) Cessante ratione legis cessat ipsa lex: Yasanın mantığı bittiyse, yasa bitti demektir. (Yasanın uygulama mantığı bittiyse ya da çağdaş koşullara artık cevap vermiyorsa yasa yararsız hale gelir.) Cetera quis nescit?: Gerisini kim bilmez? Cibi condimentum est fames: Açlık her yemeğin baharatıdır. (Marcus Tullius Cicero, De Finibus, 2.90) Circa: Circa veya aynı anlama gelen Türkçe Yaklaşık veya Tahmini, (Latince etrafında, hakkında anlamına gelir.) İngilizce bir kalıp olan ve genellikle yazımda c. veya ca. olarak kısaltılarak kullanılan (ayrıca circ. veya cca olarak da kullanımına rastlanabilir.) tarih yazımıdır. Sıklıkla İngilizce, Fransızca, İspanyolca, İtalyanca, Hırvatça, Almanca ve Slovakça dillerinde olaylara veya soy biliminde yaklaşık doğum ve ölüm tarihlerini belirtmek amacıyla kullanılır. Yaklaşık kullanımında tarih aralıkları kesin olmayan ve yaklaşık olarak tarihler arasındaki süreyi, tarihler ise genellikle kesin olması muhtemelen olası tarihleri belirtir. Citius, Altius, Fortius: Daha hızlı, daha yukarı, daha güçlü (olimpik motto) Coactus volui: Zorladılar ama ben de istedim. Coelum non animum mutant qui trans mare currunt: Denizi aşan insanlar ruhlarını değil, (üzerlerindeki) gökyüzünü değiştirirler. Cogitationis poenam nemo meret: Kimse düşüncesinden dolayı cezayı hak etmez. Cogito ergo sum: Türkçe: Düşünüyorum, öyleyse varım; René Descartes'ın Batı rasyonalizminin kurucu elementi olan felsefi sözüdür. "Cogito ergo sum", Descartes'ın "Discours sur la méthode" (Metod üzerine söylevler, 1637) kitabında yer alan Fransızca "Je pense, donc je suis" sözünün Latince çevirisidir. Collige virgo rosas: Topla, genç kız, çiçekleri. (bkz. Carpe diem) Concordia civium murus urbium: Vatandaşlar arasında uyum, işte bir şehrin surları budur. Condemnant quod non intellegunt: Anlamadıklarını mahkûm ederler. Conditio sine qua non: Gerekli şart Confer: -e danışın, -e başvurun (cf. diye kısaltılır) Confidence begets confidence: Güven güveni doğurur. Contraria contraiis curantur: Zıtlar zıtlara iyi gelir. Consuetudinis vis magna est: Adetlerin önemi büyüktür. Consuetudo altera natura est: Adetler (alışkanlıklar) ikinci bir doğadır. (Marcus Tullius Cicero, Tusculanes, 2.17.40) Contraria contrariis curantur: Karşıtlıklar karşıtlıklara iyi gelir (çivi çiviyi söker) Corpus delicti: Mağdurun cesedi (bir cinayet işlendiğinde) Corpus separatum: Ayrı beden (siyasi açıdan bir yerin egemenliğinde olmayan topraklar) Corruptio optimi pessima: En kötü şey,en iyinin bozulmasıdır. Creatio ex nihilo: "yoktan var etmek/yaratmak" anlamına gelen Latince deyiş. Zaman zaman sadece ex nihilo olarak da söylendiği olur; bu durumda anlamı sadece "yoktan" olsa da kastedilen anlam yine "yoktan var etmek/yaratmak"tır. Genellikle felsefî, dinî veya yaratılışçı bağlamlarda söylenen deyiş, sıklıkla İbrahimî dinlerdeki Tanrı'nın evreni yoktan var edişi inancına gönderme yapar. Bununla birlikte benzeri şekilde yoktan var etmek inancını barındıran inanç veya felsefî görüşler de mevcuttur. Creatio ex nihilo deyişi, creatio ex materia deyişi ya da creatio ex deo deyişinden ayrıştırılmalıdır. Creatio ex materia, hâli hazırda var olan ebedî maddeden yaratılışı kastederken, creatio ex deo Tanrı'dan (çıkarak) var oluşu/yaratılışı kasteder. Creatio ex materia, Tanrı'nın varlığını da kabul eden çeşitli materyalist felsefelerde kendisine yer bulurken, creatio ex deo monistik düşünce ve inançlar için kullanılabilir. Credo quia absurdum: İnanıyorum, çünkü saçma. (Tertullian'ın yanlış anlaşılmış sözü. Orijinali: et mortuus est Dei Filius prorsus credibile quia ineptum est Tanrı'nın oğlu öldü, kısacası, inanılabilir çünkü uygunsuz. Yani Tanrı'nın oğlunun ölmesi o kadar saçmadır ki bu mantığa sığmaz, ancak inanca dayanabilir.) Cui bono?: Ne çıkarla? (Cinayet kime yarar?, Marcus Tullius Cicero, Pro Milone, 12.32) Cuius regio, eius religio: Öyle prens, öyle din. (halkının dinine karar verebilen prensler için) Cuiusvis hominis est errare: Yanılmak tüm insanlara özgüdür. (Marcus Tullius Cicero, Philippiques, 12.2.5) (cf. Errare humanum est) Cura ut valeas!: Kendine özen göster! Curriculum vitæ: Yaşam yolu (CV) Dabit deus his quoque finem: Bu da geçer. (Vergillius) Damnant quod non intelligunt: Anlamadıkları şeyleri kınarlar. De facto: De facto veya de fakto, "gerçekte", "uygulamada","fiilen", "fiili" ya da "pratikte" anlamında kullanılan Latince deyiş. "Kanuna göre" veya "hukuki olarak" anlamına gelen de jure ile karşıt olarak sıkça kullanılır. Yasal bir durumu tartışırken de jure konu hakkında kanunların ne söylediğini, de facto ise gerçek hayatta uygulamanın nasıl olduğunu belirtir. Bu uygulama yasal olabilir ya da olmayabilir. De facto teriminin oldukça geniş bir kullanım alanı vardır. Evlilikten, devletler hukukuna kadar birçok konuda kullanılır. Ayrıca geçerli bir kanun ya da standardın olmadığı fakat genelleşmiş bir uygulamanın söz konusu olduğu herhangi bir durumu belirtmek için kullanılır. İngilizcede ilk kez 1602 yılında kullanılmıştır. De gustibus et coloribus, non disputandum: Zevkler ve renkler tartışılmaz. De jure: De jure, Latince deyim. "De jure", de facto teriminin karşıtıdır. "Kanuna göre" veya "hukuki olarak" anlamına gelir. Hukuki bir durumu tartışırken "de jure" konu hakkında kanunların ne söylediğini, "de facto" ise gerçek hayatta uygulamanın nasıl olduğunu belirtir. Yani "de jure" kanuna göre olması gerekeni, "de facto" ise olanı ifade eder. De Jure bir ülke veya bir hükümetin yasal olarak yürürlükte bulunan kıstasları istikrarlı bir şekilde memnun etmesi anlamına gelmektedir. De minimis non curat prætor: Preator'lar küçük şeylerle ilgilenmezler. De mortuis nihil nisi bene: Ölüler hakkında yalnızca iyi şeyler konuşulmalıdır. De omni re scibili et quibusdam aliis: Bütün bilinebilir ve bazı diğer şeyler hakkında (15. yy. İtalyan okulu) De profundis clamavi: Uçurumun dibinden haykırdım! Decet imperatorem stantem mori: İmparator ayakta ölmelidir. (Vespasien) Delicta juventutis meæ: Gençlik hatalarım. Deliriant isti Romani: Bu Romalılar deliler! (Asterix ve Obelix çizgi romanlarında kullanılır) Deo juvante: Tanrı'nın yardımıyla. (Monako sloganı) Desipere est juris gentium: Ölçüsüzlük insanların hakkıdır. Deus ex machina: Deus ex machina (deus ex māchinā, çoğulu deī ex māchinīs) (Okunuşu: deus eks makina); bir kurgu veya dramada beklenmedik, yapay veya imkânsız bir karakter, alet veya olayın senaryo akışı içinde beklenmedik bir yerde aniden ortaya çıkması, örneğin anlatıcının bir anda uyanıp her şeyin rüya olduğunu anlaması veya aniden ortaya çıkan bir meleğin sorunları çözmesi için kullanılan Latince kalıp. Birebir çevirisi "makineden tanrı" olup, antik Yunan tiyatrosunda bir tanrıyı canlandıran karakterin bir vinç (machina) yardımıyla yukarıdan indirilmesi anlamında kullanılmaktaydı. Antik Yunan döneminde yazılan tiyatro eserlerinde, eser yazarlarının çok sık başvurduğu bir yöntemdir. Hikayenin gidişi öyle karmaşık, içinden çıkılamaz bir hal alır ki, artık yazarın üretebileceği ilginç bir çözüm kalmaz ve sıklıkla başvurulan bir yöntem olarak da mitolojik tanrılar bir anda ortaya çıkarak olaya müdahale eder; ölmesi gerekeni öldürür, kurtarılması gerekeni kurtarırlar. Deus vult: (Tanrı istiyor kelimelerinin karşılığı) 1. Haçlı Seferi'nin karar altına alındığı 1095 yılındaki Clermont Konsili toplantısında Papa II. Urbanus tarafından propaganda amaçlı olarak sloganlaştırılmıştır. Daha sonra Haçlı Seferleri sırasında Kutsal Kabir Kilisesi Şövalyeleri, Tapınak Şövalyeleri, Hospitalier Şövalyeleri ve Töton Şövalyeleri tarafından kullanılmıştır. Dictum meum pactum: Sözüm sözdür. Diem perdidi: Günümü kaybettim. (Roma İmparatoru Titus) Dies irae: Kıyamet günü. Disce quasi semper victurus vive quasi cras moriturus: Hep yaşayacakmış gibi öğren, yarın ölecekmiş gibi yaşa. Divide et impera: Böl ve yönet (başka bir biçimi: Divide ut imperes; yönetmek için böl) Dixi: Dedim. (Söyleyeceklerim bu kadardı anlamında sözün sonunda söylenen popüler söz) Docendo discimus: Docendo discimus, öğretirken öğreniriz anlamına gelen bir Latince deyiş. Docendo disco, scribendo cogito: Öğreterek öğreniyorum, yazarak düşünüyorum. Doctus cum libro: Kitabıyla bilgin. (Kendileri bir şey bilmeyip, hazır bilgiyi sunmaya çalışanlar için kullanılır) Dominus vobiscum: Senyör sizinle olsun. Dona nobis pacem: Bize barış/huzur ver! Draco dormiens nunquam titillandus: Uyuyan bir ejderhayı asla gıdıklama. (Harry Potter serisindeki Hogwarts Okulu'nun sloganı) Ducunt volentem fata, nolentem trahunt: Kader, onu kabul edene yol verir, reddedeni ezer geçer. (Kader hakkında tipik stoacı söylem) Dulce et decorum est pro patria mori: Vatan için ölmek tatlı ve güzeldir. (Horatius) Dum spiro, spero: Nefes aldığım sürece umut ediyorum. Dum vivimus servimus: Yaşadığımız sürece hizmet ederiz. (Presbiteryen Kolej sloganı) Duo testis bene benedata!: İki adet testisi var, uygundur! (Papa seçiminden önce en yaşlı Kardinal'in, Papa adayının kadın olmadığını kesinleştirmek için delikli sandalyede testislerini muayene ettikten sonra sarfettiği söz. Bu adet 9.yy'dan beri uygulanıyor [1]) Duos habet et bene pendentes!: İki tane var ve düzgün sarkıyorlar.(Bayan Papa Jeanne'dan beri yeni Papa seçilirken yapıldığı söylenen cinsiyet kontrolünde Papa'nın bayan olmadığını doğrulayan söz.) Dura lex, sed lex: Kurallar katıdır, ama kuraldır. E fructu arbor cognoscitur: Ağaçlar meyvelerinden tanınır. E pluribus unum: E pluribus unum (Çokluktan, birliğe), Amerika Birleşik Devletleri'nin ilk resmi sloganlarından biridir. Latince olan bu slogan çoktan tek anlamına gelir. Başlangıçta bu slogan ABD'yi ilk oluşturan On Üç Koloni'nin birliği anlamında kullanılmıştı. Sonraları ABD vatandaşlarının değişik kökenlerden gelmelerine rağmen bir birlik oluşturduklarını vurgulamak için kullanılmaktadır. George Washington'ın öncülüğünde olduğu Amerikan Bağımsızlık Savaşı mücadelesinde Amerikan milliyetçiliği'nin ilkesi olarak kullanılmıştır. Bağımsızlık mücadelesinin olumlu sonuç uyandırmasıyla geleneksel olarak slogan kabul edilmiştir. Daha sonraları, Amerika'ya yapılan göçler artınca, farklı ırktan kişilerin çoğalmasıyla slogan yeni bir anlam taşımıştır. Ecce Homo: ("İşte İnsan") dövülmüş, bağlanmış ve dikenlerle taçlandırılmış İsa'yı öfkeli ve nefretli kalabalığa sunan Pontius Pilatus tarafından İsa'yı kastederek söylenmiş vurgulu cümle. Bu çarmıha gerilmeden kısa süre önce yaşanmıştır. Bu nedenle, Ecce Homo, İsa'yı dikenlerle taçlandırılmış bir şekilde gösteren her türlü sanat eserine de verilen tanım olmuştur. Bu olayı konu alan birçok tablo yapılmıştır ve ecce homo sanatsal anlamda çok tanınmış bir konu olagelmiştir. Bunların ünlülerinin arasında Correggio ve Rembrandt'ın anı resmeden tabloları da vardır. Editio princeps: Birinci baskı Errare humanum est: Hata insana mahsustur. Errare humanum est, perseverare diabolicum: Hata insana mahsustur, ancak hata yapmakta diretmek şeytancadır.(Lucius Annaeus Seneca) Esse quam videri: Öyle görünmek değil, öyle olmak. (Sallust) Est quaedam flere voluptas: Ağlamak da bir zevktir.(Ovidius) Et alii: Ve diğerleri(et al. veya e.a. diye kısaltılır.) Et cætera: Ve diğer şeyler(etc.diye kısaltılır.) Ex abstracto: Soyuttan yola çıkarak Ex falso sequitur quodlibet: Yanlıştan yola çıkıp her istediğimiz sonuca varırız.(Yanlış önermeden yola çıkarak herhengi bir önermeye varılabileceğini söyleyen mantık kuralı) Ex nihilo: Hiçbir şeyden yola çıkarak Ego primum tollo, nominor quoniam leo: En büyük parçayı ben alıyorum, çünkü benim adım aslan (Phaedrus) Ex nihilo nihil fit: Hiçlikten hiçlik çıkar. (Lucretius) Ex oriente lux: Işık doğudan yükselir (Işık'tan kültür kastedilmiştir) Experto crede: Ehil olana güven. Faber est suae quisque fortunae: Herkes kendi kaderini yazar. (Appius Cladius Caecus) Fabricando fit faber: Pratik mükemmelleştirir. Facilius est multa facere quam diu: Birçok şey yapmak hayat boyu sadece bir şey yapmaktan daha kolaydır. Facito aliquid operis, ut semper te diabolus inveniat occupatum: Hep çalışın ki şeytan geldiğinde sizi meşgul görsün. (Aziz Jerome) Fac simile: Benzer bir şey yap. (Faks sözcüğü buradan türemiştir) Felix culpa: Mutlu hata Felix qui potuit rerum cognoscere causas: "Şey"lerin derinliklerine inebilenlere (nedenleri anlayabilene) ne mutlu! (Virgilius) Fere libenter homines id quod volunt credunt: Kural olarak, insan olmasını umduğu şeye inanır. Festina lente!: Yavaşça acele et! Fiat justitia, pereat mundus: Dünya yıkılsa da bırak adalet yerini bulsun. Fiat lux: Ya da Işık olsun, Eski Ahit'e göre Tanrı tarafından ışığın yaratılışını tanımlayan Latince cümle. Aslında Eski Ahit'in Yaratılış bölümünün başında geçen bu ifade Yunanca γενηθήτω φώς (genēthētō phōs)'un adaptasyonudur ki bu Yunanca ifadenin kendisi İbranice aslı יְהִי אוֹר (yhiy 'owr)'dan gelmektedir. İngilizce'de Let there be light olarak geçer ve bu dilde çok ünlü bir deyiş haline gelmiştir; özellikle de Kral James İncili üçüncü dizesinde var olduğu için. Fide, sed cui vide: Güven, ancak önlemini de al. (Güven, kontrole mani değildir.) Finis coronat opus: Sonuç, araçları meşru kılar. (Başarı için her yol mubahtır gibi) Flagrante delicto: Suçüstü Florebo quocumque ferar: Taşındığım her yerde çiçek açacağım. Fluctuat nec mergitur: Yalpalar, ama asla batmaz (Paris şehrinin mottosu) Fortes fortuna juvat ou Audaces fortuna adiuvat: Şans ancak cesurlara yardım eder. Fortis et liber: Güçlü ve özgür Fraus latet in generalibus: Genellemeden hata doğar. Gladius legis custos: Kılıç yaşamın koruyucusudur. (Paris Adalet Sarayı'nın girişinde kazılı döviz, silahlı kuvvetlerin hukuk için çalışması gerektiğini anlatır) Grammatici certant: Bilginler kendi aralarında bu konuda anlaşamamışlardır. Gutta cavat lapidem non vi, sed sæpe cadendo: Suyun taşı delmesi gücünden değil sürekliliğindendir. Habeas corpus: Habeas corpus, gelenek hukukunda, bir mahkeme ya da yargıçça çıkarılan ve gönderildiği kişi ya da kurumdan gözaltında tuttuğu kişiyi belirli bir amaçla mahkeme önünde hazır bulundurmasını isteyen yazılı ve yargısal emir. Geçmişte olduğu gibi bugün de çok değişik alanlarda başvurulan yargısal emrin en önemli türü, birey özgürlüğünü çiğneyici işlemleri gidermek için bir tutuklamanın yasallığını yargıç kararına bağlayan habeas corpus 'tur. Anglo-amerikan hukuk sistemini benimsemiş ülkelerde tanınmış olan habeas corpus güvencesi, Roma-Germen hukuk sistemine bağlı ülkelerde genellikle yer almaz. Ama bunlar arasında da habeas corpus benzeri usul güvencelerini tanıyanlar vardı. Habemus papam: Bir papamız var Habent sua fata libelli: Kitaplar kendi kaderlerine sahiptir Hannibal ante portas ya da Hannibal ad portas: Hannibal kapıda (Tartışmaya zaman yok, savaşmalı anlamında) Hic et nunc: Burada ve şimdi Hic et ubique terrarum: Burada ve dünyanın her yerinde (Sorbonne dövizi) Hic Rhodus, hic salta: İşte Rodos, atla! Historia est vitae magistra: Tarih hayatın öğretmenidir. Hoc signo vinces: Bu işaret sayesinde galip geleceksin (Milvius Köprüsü Savaşı öncesi I. Constantinus'a iletildiğine inanılan ilahi görünüm) Hodie mihi, cras tibi: Bugün benim, yarın senin için Hominem te memento: Sadece bir insan olduğunu unutma. Homines quod volunt credunt: İnsanlar inanmak istediklerine inanırlar. Homo homini lupus: İnsan insanın kurdudur. Homo sum, humani nil a me alienum puto: İnsanım, ve insani olan hiçbir şey bana yabancı değildir. Hora fugit, stat jus: Zaman geçer, hukuk kalır. Horribile dictu: Söylemesi korkunç Humanius est deridere vitam quam deplorare: Hayata gülmek hayat için ağlamaktan daha insani bir davranıştır.

Konuyu Toplam 1 Üye okuyor. (0 Kayıtlı üye ve 1 Misafir)