21 eylÜl dÜnya alzheimer gÜnÜ

[eg24]

Kesin olarak bir tedavisi olmayan ve diger tip disi tedavi yöntemleri ile birlikte erken taninin hastanin sosyal çevreye kazandirilmasi açisindan Alzheimer hastaligi önemlidir. 21 Eylül Dünya Alzheimer Günü dolayisiyla Amerikan Hastanesi Nöroloji Bölümü’nden Dr. Bülent Kahyaoglu hastalik hakkinda bilgi verdi.

Alzheimer hastaligi nedir?

Alzheimer hastaligi halk arasinda bunama olarak bilinen, tip dilinde demans olarak adlandirilan bir hastalik tablosudur. Bunama sebepleri içinde en sik görülen hastaliktir. Hastalik, her yasta görülebilir ama özellikle 60 yasindan sonraki yaslarda görülme sikligi artis gösterir. Kisinin aklini kullandigi bütün alanlarda ilerleyici bir kayipla giden hastalik tablosudur.

Hastaligi tetikleyen nedenler nelerdir, stresi de bu nedenlerden biri olarak sayabilirmiyiz?

Alzheimer hastaliginin kesin nedeni bugünkü bilgilerimize göre bilinmemektedir. Hastalik olusumunun, belirli genetik egilimleri tasiyan bireylerde çevresel etmenlerin yardimi ile gelistigi düsünülmektedir. Çevresel etmenlerden en çok suçlananlar; besinlerle geçen agir metal zehirlenmeleri, viral enfeksiyonlar ve radyoaktivite olarak sayilabilir. Bu faktörlerden hiç birini tek basina neden olarak dogrulayan bir çalisma yoktur, ancak sözkonusu faktörler genel sagligi bozarak her çesit hastalikta oldugu gibi Alzheimer’e da uygun zemini hazirlarlar. Stres genel anlamda bagisiklik sistemini baskilayarak her tür hastalik gelisimini kolaylastirir. Alzheimer da kronik bir hastalik olarak baslangiç ve gelisim dönemlerinde stresten son derece etkilenir.

En belirgin belirtileri nelerdir?

Baslangiçtaki belirtiler çesitli olabilir. Hastalik, kisinin egitim, sosyoekonomik ve gündelik ugraslari ile iliskili olarak daha önce yapabildigi seyleri yapamamasi seklinde kendini gösterir. Genel anlamda ilerleyici unutkanlik herkesin dikkatini çeker. Isim ve küçük esyalarin yerlerini unutmak gibi dogal yaslanma unutkanliklarini asar ölçüde unutkanliklar baslar. Unutkanlik kisinin günlük iliskilerini etkiler boyuta ulasir. Kisilik degisiklikleri, alinganliklar ve baskalarini suçlayici ifadeler kullanmalar baslangiç belirtileri olabilir. Alisveriste para üstü alip vermede ya da alinacak seylerin unutulmasinda yasanan zorluklar giderek artar. Yön bulma duyusunun bozulmasi ile yakin çevre disindaki yerlerde kaybolmalar kendini gösterir. Hastaligin daha ileri evrelerinde, yeni seyleri ögrenmede yasanan zorluklar nedeniyle gazete okuma, televizyon seyretme gibi gündelik islevler yapilamaz hale gelir. Hastalar yapamadiklari ve giderek uzaklastiklari bu ugraslari “Hep ayni seyler var, sikiliyorum, zaten istemiyorum” diyerek geçistirme egilimindedirler.

Hastalik kimlerde ve ne siklikla görülür?

Cins ayrimi yapmadan her yas diliminde görülebilir, ancak yaslanma ile birlikte görülme sikligi artar. 40 yasinda 100 binde 40 olan siklik, 60 yasinda 140, 80 yasinin üstünde 10 bine kadar çikar. Damar sertligi öyküsü olan ve tansiyon, seker, kolesterol yüksekligi olan kisilerde beyin damar yaslanmasinin hizlanmasi nedeniyle görülme sikligi ve siddeti artar. Genetik yatkinlik olmakla birlikte ailede yakin bireylerin Alzheimer olmalari diger bireylerin riskini çok fazla artirmaz.

Nasil teshis edilir?

Hastaligin tanisi klinik olarak konulur. Tedavi edilebilir bunama nedenlerinin uygun laboratuvar görüntüleme yöntemleri ile dislanmasi sonucu, gerek nörolojik muayene gerekse nöropsikolojik testler yardimi ile hastanin tablosu isimlendirilir. ‘PET’ ismi verilen beyin hücrelerinin glukoz kullanma hizini ölçen özel bir test yardimi ile özellikle baslangiç evresinde beyin metabolizmasi degerlendirilerek dogru taninin erken dönemde konulmasi saglanabilir.

Hastalikta erken taninin önemi var midir?

Hastaligin tedavisinde kullanilan ve elimizde su anda bulunan ilaçlar ilerlemeyi durdurucudur ama iyilestirici degildir. Bu nedenle ne kadar erken dönemde tani konur ise hem ilaçlardan yararlanma, hem de sosyal çevrenin düzenlenmesi açisindan yararli olur.

Hastaligin evreleri nasil seyreder?

Hastaligin evrelerinin gelisimi tümüyle kisiseldir. Bazi insanlarda çok hizli seyir gözlenirken bazilarinda oldukça yavastir. Bütün sinir sisteminde görülen dejeneratif hastaliklarda, hastalik belirtilerinin ortaya çikmasindan önce uzun süreli belirti vermeyen bir dönem vardir. Bu dönemlerde gözden kaçabilecek küçük degisiklikleri yakalamak tani ve tedavi açisindan önemlidir. Ileri evrelerde tedavi ve bakim kalitesi sürecin gidis hizini ve sonunu belirler.

Hastaligin tedavisi var midir, varsa nasildir?

Özellikle erken ve orta evrelerde kullanilmak üzere iki grupta siniflandirilan ilaçlar vardir. Bu ilaçlar hastaligin ilerlemesini yavaslatma etkisine sahiptirler. Henüz belirtileri geri çevirecek ilaç yoktur. Bu ilaçlarin tek basina ya da birlikte kullanimi ile kisiye ve evreye özel tedavi düzenlenir. Özellikle orta ve ileri evrelerde hastanin kendine olan bakimi ve beslenmesi de bozulacagi için, bunlarin izlenmesi gereklidir. Saglikli ve düzenli beslenme, diger hastaliklardan mümkün oldugunca korunma ve yataga bagli hale gelmis hastalarda özel bakim hizmeti çok önemlidir. Alzheimer hastalari; beslenme bozukluklari, enfeksiyonlar ve nedeni tam olarak bilinmeyen nedenlerle yasitlarina göre daha erken ölürler.

Alzheimer genetik bir hastalik midir ya da bulasici midir?

Bulasici degildir. Genetik yatkinligi olan kisilerde görülür. Ama kusaktan kusaga çok net geçisi yoktur.

Yakalanmamak için alinabilecek önlemler var midir? Varsa nelerdir?

Vücut ve zihin sagligini mümkün oldugunca zinde tutmak çok etkilidir. Özellikle damar sertligine yol açabilecek asiri kilo, tansiyon yüksekligi, seker yüksekligi, hareket azligi, kolesterol yüksekligi gibi nedenler hastaliga zemin hazirlar. Saglikli beslenme, temiz havada bol egzersiz ve özellikle zihni açik tutacak her türlü çalismaya katilmak koruyucu olarak etkilidir. Yas ne olursa olsun yeni seylerin merak edilerek ögrenilmesi zihin sagligi için çok önemlidir.