Hamilelikte Ultrasonografi ne kadar güvenli?

[eg24]

Anne adaylarinin kafasini en çok kurcalayan konulardan biri hamilelik takibi sirasinda yapilan ultrasonografinin ne kadar güvenli oldugu. ART Tip Merkezi Kadin Hastaliklari ve Dogum Uzmani Op. Dr. Senai Aksoy hamilelikte ultrasonografi hakkinda en önemli sorulari yanitladi!

Ultrasonografi fetusun degerlendirilmesinde güvenli ve etkili bir yöntem olarak kabul edilir. Hamilelik takiplerinde yapilan ultrasonografik incelemeye 'obstetrik ultrasonografi' adi verilir. 1970'lerin son çeyreginde kullanima girmesinden bu yana ultrasonografi, obstetrik alaninda kullanilan en önemli ve vazgeçilmez araçlardan biri olmustur.

Günümüzde kullanilan gerçek zamanli ultrasonografi cihazlari, hareket halindeki fetusun görüntülerini monitör ekranina yansitmakta ve fetusu incelemeye olanak tanimaktadirlar. Bu görüntüleri elde edebilmek için yüksek frekansli ses dalgalari kullanilmaktadir. Bu dalgalar 'transducer' adi verilen bir prob tarafindan üretilir. Bu prob anne adayinin karni ile temas eden cihazdir.

Probdan yayilan bu ses dalgalari degisik dokulardan degisik oranlarda ve formlarda yansiyarak ayni transducer'a geri dönerler. Birbirinden farkli olan bu yansimalar bilgisayar tarafindan islenerek görüntü olarak monitöre yansitilir. Bu görüntüye 'ultrasonogram' adi verilir.

Fetal kalp atimlari ya da bebegin hareketleri gibi hareketli görüntüler monitörden izlenir. Benzer sekilde görüntülerin incelenmesi ile fetusta bulunan anormallikler saptanabilir. Yine fetusa ait ölçümler yapilarak gelisimi degerlendirilebilir.

Hamilelikte ultrasonografinin ana kullanim amaçlari nelerdir?

1. Erken dönemde gebeligin tanisi ve degerlendirilmesi

Gebelik kesesi transvajinal ultrasonografi ile 4.5 hafta gibi çok erken bir dönemde saptanabilir.

2. Düsük tehdidi

Erken gebelikte kanama ortaya çiktiginda fetusun canli olup olmadigi ultrasonografi ile degerlendirilir. Fetal kalp atimlari 5,5-6. haftadan itibaren gelismis ultrasonografi cihazlari ile saptanabilir. Bebegin anne karninda öldügü 'missed abortus' ya da hiç gelismedigi bos kese gibi durumlarin tanisi da ultrasonografi ile konur. Yine benzer sekilde dis gebelik veya mol gebelik tanisinda da ultrasonografi son derece önemli bir rol oynar.

3. Gebelik kesesinin ve fetal büyüklügün degerlendirilmesi

Fetusun belirli uzunluklarinin ölçümü gebeligin yasini yansitir. Bu özelllikle erken gebelikte daha belirgindir. Son adet tarihini hatirlamayan hastalarda fetal ölçümler gebeligin kaç haftalik oldugu konusunda önemli bilgiler verir. Gebeligin ilerleyen dönemlerinde ise fetusa ait bacak, kafa ve karin çevresi ölçümleri hem bebegin agirligi hem de gelisimi ile ilgili degerli ipuçlari verir.

Gebelik takiplerinde ölçülen parametreler sunlardir:

-Bas popo mesafesi (CRL): Bu ölçüm 7-13 gebelik haftalarinda yapilir ve gebelik yasini 3-4 günlük yanilma payiyla verir.

-Biparietal çap (BPD): Basin iki yaninda yer alan ve parietal kemik adi verilen kemikler arasindaki mesafenin ölçümüdür. Bu ölçüm 13. haftadan sonra yapilir. 13. haftada 2.4 cm civarindayken miadda 9.5 cme kadar artar. Ayni agirliga sahip bebeklerin BPD uzunluklari degisik olabilecegi için gebeligin son dönemlerinde güvenilirligi azalir.

-Femur uzunlugu (FL): Kalça ile diz arasindaki femur adi verilen kemigin ölçümüdür. Insan vücudundaki en uzun kemiktir ve bebegin uzunlamasina olan gelisimini yansitir. Güvenilirligi BPD gibidir ve 14. haftada 1.5 cm iken termde 7.8 cm civarinda ölçülür.

-Karin çevresi (AC): Gebeligin son dönemlerindeki en önemli ölçümdür. Gebelik yasindan ziyade fetusun büyüklügü ve agirligi hakkinda ipuçlari verir.

Fetusun agirligi BPD, FL ve ACnin birarada degerlendirilmesi ile yaklasik olarak saptanabilir. Pekçok gelismis ultrasonografi cihazi bu hesaplamayi otomatik olarak yapmakla birlikte elle hesaplama için yapilmis grafik ve tablolar da mevcuttur.

4. Plasentanin yerinin saptanmasi

Obstetrik ultrasonografi plasenta previa ve benzeri plasental anomalilerin saptanmasinda en etkili yöntemdir.

5. Çogul gebelikler

Çogul gebeligin tanisi ultrasonografi ile konur. Ayrica bebeklerin pozisyonlari, fetustan fetusa transfüzyon sendromu gibi hastaliklarin varligi ile plasenta ve amniyon keselerinin sayisi da ultrsonografide saptanir.

6. Amniyon sivisi hastaliklari

Amniyon sivisinin fazla ya da az oldugu durumlar da ultrasonografi ile saptanir. Her iki durumda da fetus anomali açisindan dikatli bir sekilde degerlendirilmelidir.

7. Fetal anomaliler (Detayli Ultrasonografi)

Fetusa ait pekçok anomali 20 hafta civarinda yapilacak olan detayli ultrasonografi ile saptanabilir. Ikinci düzey ya da malformasyon ultrasonografisi olarak da adlandirilan bu incelemede bebege ait olabilecek hidrosefali, spina bifida gibi majör anomalilerin yanisira, diyafram fitigi, oniki parmak barsaginda darlik gibi iç organlari etkileyen anomaliler de saptanabilir. Ayrica daha gelismis cihazlar yardimiyla yarik damak, yarik dudak, dogumsal kalp anomalileri ve Down sendromu varligi tespit edilebilir. Bunlara ek olarak amniyosentez, koryon villus biopsisi, göbek kordonundan kan örnegi alinmasi ve anne karnindaki bebege uygulanan benzeri girisimler de yine ultrason esiliginde yapilir.

8. Diger uygulamalar

Ultrasonografi bebege ait su durumlarin saptanmasinda da tek araçtir:

-Anne karninda kaybedilen bebegin saptanmasi

-Bebegin rahim içinde durus pozisyonunun saptanmasi

-Bebegin iyilik halinin saptanmasi (biyofizik profil)

Hamilelikte Ultrason Takvimi

Hamile bir kadinin tüm hamileligi boyunca kaç kere ultrasonografi incelemesine girmesi gerektigi konusunda kati kurallar yoktur. Herhangi bir anormallik saptandiginda ya da normal olmayan bir durumdan süphelenildiginde ultrason incelemesi yapilabilir.

Herseyin normal oldugu durumlarda ise adet gecikmesinden 1-2 hafta sonra gebelik varliginin saptanmasi ve bu gebeligin rahim içinde yerlesmis normal bir gebelik oldugunun gösterilmesi için ultrason incelemesi yapilir. Bunun disinda her rutin kontrolde ultrasonografi yapilabilecegi gibi sadece 18-20 haftalarda anomali saptanmasi açisindan ikinci düzey inceleme (detayli ultrason) ve 34. haftada da bebegin büyüklügü ve pozisyonunu saptamak için ikinci bir inceleme yapilmasini öneren ekoller de mevcuttur.

Ülkemizde genelde her rutin kontrolde ultrason yapma egilimi mevcuttur ve bu uygulama yanlis degildir. Ultrasonografinin uygulamaya girdigi dönemden günümüze kadar yapilan pek çok kontrollü çalismada gelismekte olan fetus üzerinde herhangi bir olumsuz etkisinin oldugu gösterilmemistir.

Transvajinal ultrasonografi nedir ve ne zaman kullanilir?

Özel olarak tasarlanmis problar yardimiyla ultrasonografi vajinal yoldan yapilabilir.

Bu yöntem pelvik organlarin degerlendirilmesinde çok daha kaliteli görüntü saglar ve dolayisiyla çok daha etkilidir. Özellikle hamile olmayan ya da hamileliginin çok erken döneminde olan kadinlarda transvajinal ultrasonografi tercih edilmelidir.

Transvajinal ultrasonografi ile fetal kalp atimlari 5,5-6 haftada saptanabilir. Ayrica bas-popo mesafesinin ölçümü bu tür incelemelerde daha tatminkar olmaktadir.

Bizim uygulamalarimizda 13. haftaya kadar tüm ultrason incelemeleri transvajinal yöntemle yapilmaktadir.

Obstetrik uygulamalar disinda genel jinekolojik incelemelerin hemen hepsinde transvajinal ultrasonografi tercih edilmelidir. Bu yöntemde hem görüntü kalitesi ve güvenilirligi daha yüksek olmakta hem de hastanin idrarinin sikisik olmasi gerekmediginden, hatta tercihen mesanesinin bos olmasi gerektiginden hasta açisindan daha konforlu olmaktadir. Mesanenin dolmasi beklenmediginden gereksiz zaman kaybi sorunu da ortadan kalkmaktadir.

Doppler Ultrason Nedir?

Doppler prensipi hem NST cihazlarinda hem de bebegin kalp atimlarinin dinlenmesinde kullanilan cihazlarda uzun zamandir kullanilmaktadir. Bu prensibin ultrason cihazlarina adapte edilmesi obstetrik alaninda yeni ufuklar açmistir.

Bebege ait kan damarlarindaki kan akim sekillerinin degerlendirilmesine olanak taniyan Doppler Ultrasonografi incelemesi bebegin iyilik hali hakkinda oldukça yararli bilgiler verir.

"Color flow mapping" adi verilen teknoloji ise kan akiminin monitör üzerinde renkler ile temsil edilen sekilde görülmesini saglar. Bu yöntemde atardamar ve toplardamarlarda akan kan farkli renkler ile temsil edilir.

3 Boyutlu Ultrason Nedir? Geleneksel ultrasonografinin yerine kullanilabilir mi?

Bu cihazlar ilk zamanlarda degisik açilardan elde ettikleri görüntüyü bilgisayar yazilimlari yardimiyla isledikten sonra ekrana yansitmaktayken, günümüzde kullanilan gelismis cihazlar inceleme ile es zamanli olarak üç boyutlu görüntü üretebilmektedirler. Es zamanlidan kasit prob hastanin karnina konuldugu andan itibaren istenilen 3 boyutlu görüntünün elde edilmesidir.

3 boyutlu ultrasonografinin önemi bebege ait bazi anomalilerin çok daha kolaylikla saptanabilmesidir. Ayrica anne baba adaylarinin bebeklerini daha dogmadan görmeleri aralarindaki psikolojik bagin daha güçlü olmasinda yardimci rol oynar.

3 boyutlu ultrasonografi hala yeni bir teknoloji sayilabilir ve hakkinda daha fazla çalismaya gerek vardir. Günümüzde kabul edilen gerçek, üç boyutlu ultrasonografinin geleneksel ultrasonografiyi ortadan kaldiramayacagi ve bunun doppler incelemesi gibi yardimci bir teknik oldugudur.

Ultrasonografinin bebege bir zarari var midir?

Ultrasonografi hamile kadinlar üzerinde 40 yildan daha uzun bir süredir kullanilmaktadir. Ultrasonografide röntgen gibi iyonize radyasyon kullanilmadigindan gelismekte olan fetus üzerinde toksik etkiye sahip degildir.

Laboratuvar ortaminda uzun süreli ultrason dalgalarina maruz kalinmasinin dokularda hafif bir isinmaya yol açabilecegi gösterilmis olsa da yapilan çok sayida kliniik çalismada ultrasonografinin insanlar ve hayvanlar üzerinde zararli etkisinin oldugu gösterilememistir. Yapilan sinirli büyüklükteki çalismalarda ultrasonografinin düsük dogum agirligi, solaklik ve isitme bozuklugu ile ilgili oldugu öne sürülmekle birlikte bu bulgular genis hasta sayisi ile yapilan çok sayida çalismada dogrulanmamistir.

Hamilelikte ultrason uygulamalari ile ilgili en büyük risk, özellikle yeterli tecrübeye sahip olmayan kisiler tarafindan yapilan incelemelerde bazi fetal anomalilerin gözden kaçirilmasi riskidir. Bu riski en aza indirmek için tüm gebelik boyunca en az bir incelemenin baska bir hekim tarafindan yapilmasi yaygin ve etkili bir uygulamadir. Merkezimizde de 19-21. haftalarda yapilan detayli ultrason, perinatoloji egitimi almis bir hekim tarafindan yapilmaktadir.