Kök Hücre Nakli Mucize Yaratiyor

[eg24]

Saglikli bir vericiden alinan ve tüm kan hücrelerinin ilk hali olan kemik iligi kök hücreleri, bir baska insanin bedeninde ölümcül bir hastaligin kesin tedavisi olabiliyor. Bu sifanin gerçeklesmesi için ise daha fazla kisinin gönüllü kemik iligi vericisi olmasi gerekiyor.

Türkiye’de kemik iligi bagisinin çok düsük seviyede kaldigina dikkati çeken Bayindir Hastanesi Sögütözü’nden Hematoloji Uzmani Doç. Dr. Ahmet Ifran, kök hücre nakli ile ilgili bilinmesi gereken her seyi anlatiyor.

Insan bedenindeki tüm yapilarin kökenini olusturan ve kendi kendilerini hizla yenileme yetenekleri bulunan kök hücreler, bazi kanser tipleri dahil birçok hastaligin tedavisinde umut oluyor. Kök hücreler, kemik iliginden ya da yeni dogan bebegin kordon kanindan alinabiliyor. Yaygin olarak ‘kemik iligi nakli’ ifadesi kullanilsa da aslinda bahsedilen ‘kök hücre nakli’…

Kök hücre nakli hakkinda bilgiler veren Bayindir Hastanesi Sögütözü’nden Hematoloji Uzmani Doç. Dr. Ahmet Ifran, sunlari söylüyor:

“Pihtilasmayi saglayan, oksijen tasiyan ve vücut savunmasini olusturan kan hücrelerinin yapimi, tüm hayat boyunca, insan vücudundaki yassi kemiklerin içinde, özellikle legen ve gögüs kemiklerinin içinde kemik iligi sayesinde devam ediyor. Kemik iliginde bulunan kök hücreler, çesitli yöntemlerle toplanarak kemik iliginin kendisine ait hastaliklar (lösemi tipi kanserler-kemik iligi yetmezligi) ile Talasemi benzeri kan yapiminin bozuldugu hastaliklarda kullanilabiliyor.

Kök hücre nakli, allojeneik nakil ve otolog nakil olmak üzere iki sekilde yapiliyor. Kisinin akrabalarindan ya da akraba disi kisilerden yapilan kök hücre nakline allojeneik nakil; hastanin kendi kök hücrelerinin toplanip tedavi tamamlandiktan sonra tekrar kendisine verilmesine otolog nakil adi veriliyor. Kök hücre naklinde verici sikintisi yasanmasi nedeniyle komplikasyon riski yüksek olmasina ragmen yari uyumlu nakiller de yapilabiliyor. Hastanin annesi, babasi ya da yetiskin yastaki çocugundan yapilan bu tür nakillere ise haploidentik nakil deniliyor. Özellikle allojenik nakilde radyoterapi de isin içindeyse, üreme çaginda olan kadin ve erkeklerin üreme hücreleri zarar görebiliyor. Bu nedenle bu kisilere sperm ve yumurta saklama sansi sunuluyor. Otolog nakilde ise genellikle böyle bir risk bulunmuyor.”

Doç. Dr. Ahmet Ifran, kök hücre naklinde kan grubu uyumunun gerekmedigini ancak doku antijenlerine moleküler düzeyde bakilarak tam uyum arandigini belirtiyor.

TEDAVININ ILK ADIMI HASTAYI NAKILE HAZIRLAMAK

Tedavinin ilk adiminin hastayi nakile hazirlamanin olusturdugunu söyleyen Doç. Dr. Ahmet Ifran, bunun için önce mevcut hastaligi yok etmek ve hastanin kendi kemik iligini ortadan kaldirmak için yüksek doz kemoterapi, bazen de kemoterapinin yani sira radyoterapinin uygulandigini ifade ediyor ve sözlerine söyle devam ediyor:

“Vericiden allojenik nakil olarak alinan kök hücreler, hastanin toplardamarindan veriliyor ve kök hücreler kemik iligini bulup oraya yerlesiyor. Verilecek kök hücre miktarina hastanin kilosuna göre karar veriliyor ve kilogram basina yaklasik 2,5 milyonun üzerinde kök hücre naklediliyor. Yaklasik iki hafta içinde kemik iliginde, hastaya bir ömür boyu yetecek kadar kan yapimi basliyor. Bu duruma ‘engraftman’ yani ‘kemik iliginin tutmasi’ deniliyor. Kök hücreler burada hem kendilerini çogaltiyor hem de yeni kök hücre üretiyorlar. Bu saglam kök hücreler hastaligin tedavisini de saglamis oluyor. “

LENFOMADA KÖK HÜCRE NAKLI ÖNEMLI

“Lenf sisteminin kanseri olan lenfomanin hizli ilerledigi durumlarda kemoterapinin ardindan kök hücre nakli uygulamak gerekebiliyor”diyen Doç. Dr. Ifran, bu durumda otolog nakil yöntemine basvuruldugunu belirtti.

Doç. Dr. Ifran, söyle devam etti:

“Otolog nakil aslinda tam bir kök hücre nakli degil. Burada amaç, hastaya normalde tolare edemeyecegi kadar yüksek dozda kemoterapi vermek oluyor. Ancak yüksek doz tedavi verirken kemik iliginin de etkilenecegi göz önünde bulundurularak öncesinde kemik iligi alinarak saklaniyor. Yüksek doz kemoterapinin ardindan ise hastaya kendi kemik iligi tekrar naklediliyor.’’

Doç. Dr. Ifran, lenfomanin bazi tiplerinde hastaligin nüksetmesi halinde allojeneik nakilden de yararlanilabildigini söyledi.

BIRDEN FAZLA KEZ VERICI OLUNABILIYOR

Bulasici hastaligi, kan hastaligi, aktif viral hastaligi ve kronik hastaligi bulunmayan gönüllülerin verici olmak için kemik iligi bankalarina basvurmalari gerektigini kaydeden Doç. Dr. Ahmet Ifran, sunlari dile getirdi:

“Burada vericinin kan ya da tükürük örnegi alinarak doku tiplendirilmesi yapiliyor, sonuçlar veri olarak saklaniyor ve tüm dünyadaki kemik iligi bankalari ile de paylasiliyor. Verilerin sisteme girilmesinden sonra herhangi bir zamanda, dünyanin herhangi bir yerinden bu verilere uygun kemik iligine ihtiyaç duyulabiliyor. Böyle bir ihtiyaç duyuldugunda vericiye

haber verilerek, hala gönüllü olup olmadigi soruluyor. Yanit olumlu ise nakil islemi gerçeklestiriliyor. Verici, saglikli oldugu sürece 55 yasina kadar birden fazla kez verici olabiliyor. Nakil isleminin kimden kime yapildigiyla ilgili bilgiler ilk bir yil boyunca gizli tutuluyor. Iki tarafin da kabul etmesi halinde bir yil sonra verici ile alici tanistirilabiliyor.”

NAKILDEN ÖNCE HASTALIGIN KONTROL ALTINA ALINMASI GEREKIYOR

Kök hücrelerin, hastanin kanindan ya da kemik iliginden toplanabildigini söyleyen Doç. Dr. Ifran, toplanan kök hücrenin vericiye nakledilmesi için önce hastaligin kontrol altina alinmasi gerektigini ifade ediyor. Hastada aktif lösemi varken kök hücre nakletmenin sonucun çok daha basarisiz olmasina neden oldugunu belirterek, sunlari anlatti:

“Bunun için önce hastaligin kontrol altina alinmasi gerekiyor. Nakilden hemen önce, yaklasik 5-6 gün süren kemoterapi ya da kemoterapi ile beraber radyoterapi uygulanarak mevcut kemik iligi yok ediliyor. Ardindan vericiden alinan kök hücre hastaya naklediliyor. Hastanin bagisiklik sistemi ilaçlarla baskilanarak, yeni kök hücrelerin yesermesine zaman taniniyor. Bu dönem sona erdikten sonra ise hasta sagligina kavusmus bir sekilde daha normal bir hayata dönebiliyor. Tüm bu islemler yaklasik 30-40 gün sürüyor. Bunun yaklasik 20 günü ise hastanede geçiyor. Nakilden sonraki ilk 6 ay boyunca her ay kontroller yapiliyor. 6 aydan sonra kontrollerin arasi 2 aya çikiyor. Sonrasinda ise önce kontroller yilda bir, sonra iki yilda bir olarak devam ediyor.”

TEDAVIDE FARKI ‘IYI BAKIM’ YARATIYOR

Doç. Dr. Ahmet Ifran, kök hücre naklinde basarili sonuçlar elde etmenin, islem sonrasi hastanin nasil bakildigi ile yakindan ilgili oldugunu belirterek, ‘’Sonraki dönemde hastayi enfeksiyondan korumak, dogru ve yeterli beslenmesini saglamak, evde uygun bakimi verebilmek için ailesine de egitim veriyoruz. Kemik Iligi Merkezi’ne gelen bir hastaya ve yakinlarina yapilacak islemin ne oldugu, nelerle karsilasilabileceginin yani sira sonrasinda neler yapilmasi gerektigi, ev bakimina ait bilgiler, odanin düzeni, hangi siklikla havalandirilacagi gibi detayli bilgiler de veriliyor” diyor.

BASARI ORANI YÜZDE 50-60 ARASINDA DEGISIYOR

Basarili bir kök hücre naklinde, baska bir tedavi yolu bulunmayan löseminin tamamen ortadan kalkma ihtimali yüzde 50-60 oraninda oldugunu dile getiren Doç. Dr. Ifran, bir kanser türü için bu rakamin çok yüksek oldugunu vurguluyor.

“TÜRKIYE’DE BAGIS SAYISI YETERLI DEGIL”

Kan ve organ bagisinin yetersiz oldugu Türkiye’de kemik iligi bagisinin da çok düsük seviyede kaldigina dikkati çeken Hematoloji Uzmani Doç. Dr. Ahmet Ifran, gönüllü verici olmanin sosyal bir sorumluluk oldugunu vurguladi.

Doç. Dr. Ifran, sözlerini söyle tamamliyor:

“Kardesler arasinda kök hücre uyumu sadece yüzde 20-25 oraninda görülüyor. Bu uyum bulunamadiginda akraba disi verici aranmaya baslaniyor. Bunun için de Türkiye’de ve dünyadaki kemik iligi bankalari ile iletisime geçiliyor. Türkiye’de Istanbul ve Ankara üniversitelerinde iki kemik iligi bankasi bulunuyor ancak bagis sayisi yeterli degil. Gönüllü sayisi ne kadar artarsa uygun verici bulma sansi da artiyor.”