Büyülü Şehir, Kadim Uygarlıkların Başkenti, Peygamberler Şehri… Bunlar Şanlıurfa için kullanılan tanımlardan sadece birkaç tanesi. Ama Şanlıurfa denince artık en az bunlar kadar önemli Göbeklitepe de gelecek aklımıza. Göbeklitepe kazılarını çok uzun zamandır izlemeye çalışıyorum, ortaya çıkan her buluntu ile heyecanım daha da artıyor. Dünya tarihi değişiyor farkında mısınız? Göbeklitepe'nin kazıları ile birlikte tarih kitapları yeniden yazılmak zorunda.

Göbeklitepe’nin tarihi günümüzden yaklaşık 11.600-12.000 yıl öncesine dayanıyor. Yani çanak çömleksiz Neolitik Çağa. İstanbul Yenikapı kazıları ile 8000 yıl öncesine giden tarih, Göbeklitepe ile yeniden değişti. Üstelik bildiğimiz yerleşim biçimlerine de hiç benzemiyor Göbeklitepe. Tamamen tapınak kompleksi ve dünyanın ilk tapınağı.

Birbirine yakın pek çok tapınak olduğu düşünülüyor, şu anda A, B, C, E tapınakları gün ışığına çıkarılmış durumda. Diğerleri ise yer altında bekler durumda. Yer altında beklemek deyince, bu anıtların bugüne ulaşmasını üzerilerinin doldurularak gömülmüş olmalarına borçluyuz. Kullanımı bittikten sonra olduğu gibi kapatılarak kullanımdan kaldırılmışlar. Böyle bir uygulama tarihte sık rastlanan bir durum değil. Bundan 15 yıl önce bu bölge üzerine araştırmalar yapan Alman Arkeolog Klaus Schmidt, Nevali Çori'den sonra bu bölge üzerine de şüpheler duymuş ve haklı çıkmış. Bölgenin doğal taşlık yapısı içinde dikkatli bakıldığında fark edilen küçük tepeciklerin hepsi bir tapınağı işaret ediyor. Klaus Schmidt’in bu bilimsel şüpheciliği sayesinde bugün çok özel ve büyüleyici bir ibadet kompleksi yeryüzüne çıktı, çıkmaya da devam ediyor.

Göbeklitepe kazılarının her aşaması tarih bilgilerimizi sorgulamamıza ve yeni sorular sormamıza sebep oluyor. Avcılık-toplayıcılık döneminde olan insanoğlu, hangi teknoloji ile bazıları 7 metreyi bulan yekpare taş bloklarını taş ocaklarından çıkararak buraya taşımışlar? Tapınaklardaki figürler ve mimari düzen her tapınakta ayinlerin düzenlendiğini gösteriyor, tabii bu ayinleri yönetenlerin varlığını, adak ve kurban sistemini de. Hepsini birleştirdiğimizde ise katmanlı bir toplumsal yapıdan söz etmek mümkün. Bölgede başka benzer şehir görünmediğinden insanların neden burada ibadet ettikleri ve nereden gelip sonra nereye gittikleri hep akla gelen sorular.


Tapınaklarda kullanılan figürleri pek çok din ve medeniyetle bağlamak mümkün. Tilki, panter, turna, kertenkele, yılan, akrep figürleri sıkça kullanılmış. Bazı figürler tek başına, bazı figürler ise çoklu bir düzen içinde kullanılmış. Bunların ne anlama geldiği tam olarak henüz bilinemiyor fakat genel mitolojik bilgi ve sembolizmaya dayanılarak korku, güç ve korunma amaçlı oldukları söylenebilir. Göbeklitepe, Anadolu'daki en eski yerleşim olan Çatalhöyük'le de pek çok benzerlik gösteriyor. Hemen belirtelim, Göbeklitepe'nin gün ışığına çıkmasıyla Çatalhöyük 6000 yıla dayanan tarihi ile en eski yerleşim olma özelliğini kaybetmiş durumda.

Göbeklitepe kazıları, Diyarbakır Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu Müdürlüğü tarafından 2005 yılında 1. Derece Sit Alanı ilan edildi. Kazı çalışmaları Türkiye Cumhuriyeti Kültür Bakanlığı, Alman Arkeoloji Enstitüsü Başkanlığı'nda sürdürülüyor. 1990’lı yıllarda bölge ile ilgili çalışmalarına başlayan Klaus Schmidt 15 yıl aynı heyecanla, ekibiyle birlikte kazılarını sürdürdü. Klaus Schmidt'in 21 Temmuz 2014'te vefat etmiş olması kuşkusuz insanlık tarihi açısından çok üzüntü verici. Şimdi Schmidt'in ekibi çalışmalara devam ediyor. Yılda iki kez yapılabilen kazıların ilki 15 Nisan'da başlayıp Haziran ortasına kadar devam ediyor. Sonra tekrar Ekim ayında çalışmaya başlayabiliyorlar. Bölgenin iklim koşulları nedeniyle son derece kısıtlı olan kazı sezonu daha hızlı çalışmanın önündeki tek engel.



Göbeklitepe hala bir bilmece ve tam anlamıyla anlaşılması yıllar alacak. Kendi adıma öğretilmiş doğruların yok oluşunu görmenin şaşkınlığıyla, bu yeni keşfi heyecanla izlemeye çalışıyorum. Dünya kamuoyu ve bilimsel çevrelerinin bu bölgeye olan ilgisizliğine ise hayret ediyorum, dünya tarihi değişiyor farkında mısınız?