ÖzgÜven nedir ve nasil olusur?

[eg24]

ÖZGÜVEN; KENDI YETENEKLERINE VE KENDI BENLIGINE OLAN GÜVEN DUYGUSUDUR. ÖZGÜVENI OLAN BIR ÇOCUK KENDINI DEGERLI GÖRÜR, YETENEKLERININ NE OLDUGUNU BILIR, SINIRLARINI BILIR, HAYATTA KARSILASTIKLARIYLA BAS ETMEYI BILIR VE KENDIYLE BARISIK OLUR.

Çocuk özgüveni gelismis olarak dogmaz ancak kimi çocuk özgüvenini gelistirmeye daha yatkin olur. Özgüvenin olusmasi bir gelisim sürecidir ve bu zaman alir. Birçok kisi de bu süreç yetiskinlige kadar uzayabilir.

Yeni dogmus bir bebek henüz kendinin ve hayatin farkinda degildir fakat hemen ilk günlerden itibaren içgüdüsel olarak bebek kendini gelistirmeye hazirdir. Ilk yillardaki anne-baba-çocuk arasindaki iliski çocugun kendine deger verme konusunda etkilidir. Anne baba çocuga destek olur, yardim eder ve her gelisim asamasina deger verirse çocugun özgüven gelisimine yardimci olurlar. Sevgi dolu yetistirilen bir çocukla bazi nedenlerden dolayi daha az sevgi ve ilgi gören bir çocugun kendine deger verme gelisimi farklidir.

Çocuk yaklasik bir yasindan itibaren bir birey oldugunu kesfediyor. Kendini tanimaya basliyor ve hem kendine hem çevresine güven duymayi ögreniyor. Ilk yillarda çocuk kendi benliginin farkina variyor. Bu farkindalik ‘nasil görünüyorum’ la basliyor. Yavas yavas vücudunu taniyor ve neler yapabilecegini ögreniyor. Kendini baskalarindan ayirmayi ögreniyor. Kiz-erkek ayirimini, çocuk-yetiskin ayirimini ve insanlar arasinda daha birçok seyin ayirimini ögreniyor. Farkindalik bu sekilde ‘nasil görünüyorum?’ dan ‘neler yapabilirim?’ ve ‘neler yapabiliyorum?’ a dogru gelisiyor. Bu asama okul öncesi döneme denk geliyor ve çocugun farkindaligi kendi yasadiklariyla birlikte tamamen gelisiyor. Yavas yavas hisleri ve fikirleri ortaya çikiyor ve içsel farkindaliga yöneliyor. Artik ‘nasil görünüyorum?’ ve ‘neler yapabiliyorum?’ dan çok ‘nasil hissediyorum?’ sorusuna cevap ariyor.

Çocugun yasi ilerledikçe çevrenin onlari nasil degerlendirdikleri de kendi benliginin olusumunda rol oynuyor. Çocuk çevresindekilerin kendini yargiladigini görüyor ve bunun kendi yasanmisligiyla ve fikirleriyle ayni olmadigini görebiliyor. Çevrenin bu yargilari çocugun kendi benliginin olusumunu çok etkiliyor. Bu etkinin derecesi çocugun karakterine de bagli, kimi çocuk çevresindeki tepkilere ve degerlendirmelere karsi daha hassas oluyor ve umursuyor, kimi çocuk daha az umursuyor. Ayni zamanda çevre tepkisinin derecesi de çocugun karakterine bagli. Içedönük, utangaç bir çocuk disadönük bir çocuga göre daha az tepkiler ve degerlendirmeler alir. Bu durumda içedönük bir çocuk daha az tepki aldigi için (pozitif olarak), kendini ifade etme konusunda çok fazla desteklenmemis oluyor, o zamanda istem disi olarak çocuktaki farkindalik ve kendi benligi negatif yönde gelisebiliyor.

Bu dönemde çocuk çevresindekilerin beklentilerine göre de davraniyor. Arkadasligin önemi ve çocugun bir grup içinde (arkadas grubu) yer almasi artiyor. Çocuk bu durumda çevresinden (arkadaslarindan) aldigi degerlendirmelere göre davraniyor. Bu çocuk için kafa karistirici olabiliyor, çünkü arkadaslari tarafindan kabul gören bir davranis anne baba tarafindan kabul edilmeyebiliyor. Bazi anne babalar çocuklarinin çekingen olmasini kabul ederler, fakat ayni çocuk baska yetiskinlerden daha atilgan olmasi gerektigi tepkisini alabilir. Iste, çevresinden aldigi bu farkli tepkiler arasinda çocuk kendi benligini ve farkindaligini olusturmaya çalisiyor.

ÖZGÜVEN NASIL DESTEKLENIR?

Kendini degerli görmesi:

Çocugun özgüveninin iyi gelismesi için öncelikle kendini iyi hissetmesi ve kendiyle barisik olmasi gerekiyor. Çocuga deger vererek ve çocugun gelisimine destek olarak çocuklarin kendilerini iyi hissetme konusunda ailelerin büyük katkisi oluyor.

Beklentilerin yasina ve seviyesine uygun olmasi:

Ailelerin beklentilerinin çocugun gelisim düzeyine uygun olmasi çok önemli. Eger beklenti düsükse ya da hiç yoksa çocuk kendisini gelistirmesi için desteklenmemis olur. Çocuk ‘nasil olsa ailem bana beklentilerini yerine getiremeyecegim için güvenmiyor ’ diye düsünür ve kendini hafife alinmis hisseder.

Kendinin bir seyler yapmasi çok önemli, çocuk kendi basina bir seyler yaptikça ve anne babadan ona güvendikleri hissini alikça o zaman o da kendine güvenmeye baslar. Anne babalarin yüksek beklentileri çocugun ögrenme hevesini ve motivasyonunu düsürür ve bu da çocugun kendine güvenmemesini saglar.

Anne babalar çocuklari üzerinde beklentilerinde biraz istek içinde olabilirler. Bu beklentileri yerine getiremedigi zaman az bir hayal kirikligi da yasayabilir çocuk. Bu hayal kirikligi onu ögrenmesi için tesvik edebilir. Bazen de çocuga daha yapamadigi seyler konusunda ya da cesareti olmadigi konularda destek olmak ve yüreklendirmek gerekir. Yapamadigi bir seyi ya da yapmaya cesareti olmadigi bir seyi artik yapabildigi zaman özgüveninin olusmasi için çok iyi oluyor. Ama genel olarak anne babanin istekleri ve beklentileri uygulanabilir ve ulasilabilir olmasi gerekir. Sonuç olarak çocugun özgüveninin olusmasi için zihinsel becerileri düzeyinde, motor becerileri düzeyinde ve duygusal becerileri düzeyinde destek olmak gerekiyor.

Huzur ve güven duymasi:

Çocugun özgüveninin gelismesi için; yetistigi ortamin güvenli olmasi, kayitsiz sartsiz sevgi ortami olmasi, düzenli ve belirgin sinirlari olan bir ortamin olmasi, yerinde düzeltmelerin, yönlendirmenin ve destegin verildigi bir ortamin olmasi (burada ödüllendirme kullanilabilir), hislerinin tanindigi ve kabul görüldügü bir ortamin olmasi, birey oldugunu bildigi ve özel ihtiyaçlarinin karsilanacagi bir ortamin olmasi önemlidir.

Davranislarla örnek olunmasi:

Anne baba olarak çocuga örnek olmak gerekiyor. Özgüveni tam bir anne baba bunu çocuga yansitir. Bu tabii ki özgüveni daha az bir anne babanin çocuga yardimci olamaz anlamina gelmiyor fakat böyle anne babalarin özgüvenlerini yansitmalari için hangi konularda kendilerinden eminlerse o konulari öne çikarmalari gerekir. Anne babalarin hatalari olsa bile bunu çocuga itiraf etmekten çekinmemek gerekir. Özgüven ayni zamanda eksik yönleriyle bas edebilme ve bir seyleri yapamayacagini söyleyebilme, bunu itiraf etmeye cesaretinin olmasi anlamina da geliyor.

Çocugun pozitif yaklasimi özgüveni için çok önemli. Eger anne babalar çocuklarina güvenirlerse çocukta kendine güvenir ve ögrenmeye, yapmaya daha cesaretli olur. Baska çocuklarla kiyaslamamak bu durumda önemli oluyor. Her çocugu kendi çerçevesinde ve kendi imkanlari dahilinde degerlendirmek gerekiyor. Çocugun kendini bir birey olarak görmesi için imkan vermek gerekiyor.

Seçim yapmalari için firsatlar verilmesi:

Anne babalar çocuklarina seçim yapmalari için firsat vermeliler ve (küçük) hedefler belirlemelerine ve hedeflerine ulasmalarina yardimci olmalilar, kendi seçimlerini yasamalarina izin vermeliler. Eger gerçekçi olmayan bir hedef varsa çocukta, anne baba olarak bunun gerçek disi oldugunu anlatmak (ve göstermek) gerekir. Bunu kabul etmek çocuk için zor olsa da, gerçekten yapamayacagi bir seyi görüp kabul etmesi gerekir.

Sorumluluk verilmesi:

Çocuklara kendi baslarina bir seyler yapmalari ve kesfetmeleri için imkân vermek gerekir. Bu durumda yanlis yaptiklari zaman bunlari fark etmeleri ve sorumluluk almalari önemli oluyor. Gereken yerlerde yönlendirme yapmada fayda var. Özellikle çocuk için zor olan ‘görevlerde’ anne babanin yardimi ve yönlendirmesi çocuga iyi gelecektir. Bagimsiz ve sorumluluk sahibi olmasi geliserek olusan bir durum oldugu için yönlendirme yapmak gerekir. Bunu yapmak için çocuk ilk olarak yönlendirilir, bazi seylerin nasil ele alinacagi ögretilir, basaramadiklari yerde bunun açiklamasi yapilir ve yavas yavas yardim etme azalir.

ANNE BABALAR ÇOCUKLARININ ÖZGÜVENI KONUSUNDA BELIRLEYICI MIDIR?

Anne babalarin tabii ki çocuklarinin özgüveni konusunda etkileri var. Ama baska faktörlerde özgüvenlerini gelistirme konusunda etkilidir. Çocugun kendi dogasi, kapasitesi, baskalari tarafindan aldigi tepkiler, degerlendirmeler, destek ve çocuga saglanan olanaklarda çok önemli. Yani anne babalar çocuklarinin özgüveninin olusumu konusunda etkili ama belirleyici degil.